ชื่อสมุนไพร : รากสามสิบ ,Shatavari

 ชื่ออื่นๆ : จ๋วงเครือ (เหนือ) ผักชีช้าง (หนองคาย) ผักหนาม (นครราชสีมา) สามร้อยราก (กาญจนบุรี) สามสิบ ชีช้าง จั่นดิน ม้าสามต๋อน
 - ชื่อวิทยาศาสตร์ : Asparagus racemosus Willd.
 -ชื่อ Ayurvedic : Shatavari
 -ชื่อสามัญ : Shatavari
 -ชื่อสามัญในการค้า (ภาษาท้องถิ่นและต่างประเทศ) :
    Satavari (สันสกฤต); Shakakul, Satavari, Chatwal, Satawar (ภาษาฮินดี); Satmuli, Shatarnuli (เบงกอล); Satavar Ekalkanto,, Satavari,) Satawar (คุชราต; Shatavari,Aheruballi, Ashadhi, Satmuli (Kanada); Sejnana (แคชเมียร์); Shatavali, Chatavali, Satavari ( มาลายาลัม ); Shatavari - Mull, Asvel, Shatmuli, Satavari - Mull ( มราฐี );Chhotaru, Mohajolo, Sotabari (โอริยา); Tannirvittan kizhangu, Ammaikodi, Kadumulla, Shimai Shadavari, Kilavari (ทมิฬ); Satavari , Philli taga -, Challagadda, Pilligaddalu (เตลูกู)
 ชื่อพ้อง (Synonyms): tetragonus, AsparagusracemosusAsparagus
 ชื่อวงศ์ : Asparagaceae
 รากสามสิบ "Shatavari"
 เป็น ไม้เลื้อยgalactagogueรากจะแห้งและใช้ในยาอายุรเวท เป็น ที่เติบโตโดยทั่วไปในเทือกเขาหิมาลัยและอินเดีย
 ในภาษาสันสกฤต เรียกว่า "ศตาวารี ( Shatavari ) หมายถึง" สตรีที่ครอบครอง 100 สามี ( this is an Indian word meaning'a woman who has a hundred husbands')
  การใช้ :
 -รากมีสารซึ่งทำหน้าที่ galactogogue (เพิ่มน้ำนม), โรคไขข้อ, aphrodisiac, ความผิดปกติทางประสาท
 -นอกจากนี้ยังใช้เป็นดีซ่าน amenorrhoea, โรคไขข้อ, ขับปัสสาวะและโรคเบาหวาน
  Shatavari ใช้ใน Ayurveda แก้อาการอาหารไม่ย่อย (amlapitta) และปรับปรุงระบบการย่อยอาหารโดยเพิ่มระดับของอะไมเลสและเอนไซม์ไลเปส
 - ต้านเชื้อแบคทีเรีย รักษาอาการบิด,ท้องร่วง (antidiarrhoeal)
 - ทำให้เกิดภาวะภูมิคุ้มกันสมดุล (Immune Balance หรือ Immunomodulation)
 - ป้องกันกระเพาะอักเสบ (cytoprotective) ปรับสมดุลกรดด่าง
 - ลดอาการหดเกร็งของกล้ามเนื้อ (antispasmodic ) แก้ปวดมดลูก
 - บรรเทาอาการอักเสบ(antiulcerogenic)
 - สมบัติของ phytoestrogenic สมุนไพรที่มีประโยชน์ในการรักษาความผิดปกติ neurodegenerative และสามารถลดภาวะซึมเศร้าได้
 - บางท่านใช้เพื่อความสะดวก ถอนแอลกอฮอล์ หรือแก้เมาค้าง
 - ในผู้หญิงใช้ racemosus(ส่วนราก) สำหรับ โรค premenstrual (PMS) หรือโรคปวดท้องประจำเดือน และการตกเลือดในมดลูกและเพื่อเริ่มต้นการผลิตนมแม่
 - มะเร็ง (จะใช้ในการสร้างความเข้มแข็งของผู้ป่วยหลังการรักษาด้วยเคมีบำบัด)
 -ไข้เรื้อรังหลอดลมอักเสบ
  คุณค่าโดดเด่นหลาย ประการที่ผู้คนต้องการซื้อ
 aphrodisiac หมายความว่า ซึ่งกระตุ้นความต้องการทางเพศ
 antispasmodic ระงับอาการหดเกร็ง รักษาอาการกล้ามเนื้อกระตุก
 ชูกำลังและบำรุงปัสสาวะ
 สารเคมี : I - Shatavarine, II, III, IV
 องค์ประกอบหลักของรากสามสิบ เป็นสารที่มีฤทธิ์ยับยั้งฮอร์โมน oxytocin
 สารประกอบ 6 ชนิด ได้แก่สารใหม่ 2 ชนิด คือ4,5-dihydroxy-1,7-dimethoxy-8-methyl-9,10-dihydrophenanthrene และ 6-hydroxy-2-(3'-hydroxy-5'-methoxy-2',4'-dimethyl phenyl) benzofuran
 ส่วนประกอบในราก
 รากมี phytosterols, saponins,flavonoids,polyphenols ,Saponins รวม shatavarins VI - X, shatavarin I (หรือ asparoside B), shatavarin IV (หรือ asparinin B),shatavarin V, D5 immunoside และ schidigerasaponin (หรือ asparanin) วิตามิน C  Racemoside A, B และ C จะละลายน้ำได้ saponins steroidal}
รวมทั้งยังมีคุณสมบัติคล้าย 8 - methoxy - 5, 6,4'-- trihydroxyisoflavone 7 - O - beta - glucopyranoside - D 2 , phytosterols (0.8%), โพลีฟีน (1.7%) และ flavonoids 3
มีคุณสมบัติของยาปฏิชีวนะเที่ยบได้กับ คลอแรม
ประสิทธิภาพของยาปฏิชีวนะต่อ เชื้อ Escherichia coli , Shigella dysenteriae , Shigella sonnei , Shigella flexneri , Vibrio cholerae , Salmonella typhi , Salmonellatyphimurium , Pseudomonas putida , Bacillus subtilis และ Staphylococcus aureus .(ใช้เมธานอล)ผลิตจากสารสกัดเทียบกับ chloramphenicol
 Part Used : ในตำหรับยาไทย
          รากสามสิบมีรสหวานเย็น มีฤทธิ์ขับปัสสาวะ หล่อลื่น รักษาอาการท้องเสียหรือบิด ใช้รักษาโรคตับหรือปอดพิการ บำรุงตับและปอด รักษาภาวะประจำเดือนไม่ปกติ ปวดประจำเดือน ภาวะมีบุตรยาก ตกขาว ภาวะหมดอารมณ์ทางเพศ ภาวะหมดประจำเดือน บำรุงน้ำนม บำรุงครรภ์ ป้องกันการแท้งบุตร และใช้เป็นยากระตุ้นความต้องการทางเพศ บำรุงกำลัง แก้กระษัย ใช้เป็นสมุนไพรต้านการอักเสบของกระเพาะอาหาร รักษาโรคเบาหวาน และไขข้ออักเสบ               
สรรพคุณอื่นๆ
         ใบเอามาชงเป็นชาดื่ม แก้เจ็บคอ ร้อนใน  รากก็ เอามาทำยาสระผม รักษารังแค แก้คันศีรษะได้
         หมอยาในครั้งเก่าก่อนจะเรียกกันว่า"สาวร้อยผัว" เป็นสมุนไพร บำรุงสำหรับสตรี โดยเฉพาะทำให้มีแรง กระชุ่มกระชวย ไม่แก่ เหมือน ๆ สาวสองพันปี เพราะมีสรรพคุณในการรักษาและป้องกันโรคของผุู้หญฺิง ช่วยให้ผุ้หญิงกลับมาเป้นสาวได้อีกครั้ง ในตำราอายุรเวทใช้สมุนไพรชนิดนี้เป็นสมุนไพรหลักสำหรับเป็นยาบำรุงในผู้หญิง ในการทำให้ผู้หญิงกลับมาเป็นสาว กลิ่นเสน่ห์ (femalerejuvenation) นอกจากนี้ ยังช่วยแก้ปัญหาอื่นๆ ของผู้หญิง เช่น ภาวะประจำเดือนไม่ปกติ ปวดประจำเดือน ภาวะมีบุตรยาก ตกขาว ภาวะหมดอารมณ์ทางเพศ ภาวะหมดประจำเดือน (menopause)บำรุงน้ำนม บำรุงครรภ์ ป้องกันการแท้ง (habitual abortion)
         ส่วนรายละเอียดของปัญหาลับๆ เช่นช่องคลอดหย่อนยานไม่กระชับ ปวดท้องเวลามีประจำเดือน ประจำเดือนไม่ตรงเวลา เป็นปัญหาต่างๆ ที่รบกวนจิตใจของผู้หญิงกว่า 98% รวมถึง หน้าอกเล็กแบบหย่อน หน้าท้องป่อง หรือปัญหาเหล่านี้เกิดจากการขาดสมดุลในฮอร์โมน แนะนำ กวาวเครือขาว และ รากสามสิบ (อีกชื่อคือ สาวร้อยผัว เนื่องจากเปรียบสตรีที่ยังมีความสุขแบบสาวสองพันปี) ซื้อ กวาวเครือขาว และ รากสามสิบหรือสาวร้อยผัว และ ว่านชักมดลูก
        ในบรรดา สมุนไพรไทย กระชับสำหรับสตรี ไม่ว่าจะเป็นกำลังเสือโคร่ง โด่งไม่รู้ล้ม สาวน้อยตกเตียง จนมาถึงรากสามสิบหรือต้นสาวร้อยผัวนี้แหละ ต่างคนต่างงง ว่ามันคืออะไร สรรพคุณ ทำให้กลับมาใช้เป็นยาบำรุงสำหรับสตรี สาว(female rejuvention) กระชับช่องคลอด รักษาภาวะประจำเดือนมาไม่ปกติ ปวดประจำเดือน ภาวะมีบุตรยาก ตกขาว อารมณ์ทางเพศเสื่อมถอย ภาวะหมดประจำเดือนบำรุงน้ำนม บำรุงครรภ์ ป้องกันการแท้ง เช่นแก้ปวดประจำเดือน   แก้ประจำเดือนไม่ปกติ   แก้ตกขาว(หมาดขาว)  แก้ช่องคลอดอักเสบ     แก้ช่องคลอดมีกลิ่น   แก้คันในช่องคลอด  ช่วยให้ช่องคลอดกระชับ  แก้มีลูกยาก
 บำรุงครรภ์  ป้องกันแท้ง  บำรุงน้ำนม  ทำให้มดลูกเข้าอู่เร็ว  ช่วยระบาย  ช่วยขับปัสาวะ ช่วยลดกลิ่นตัวกลิ่นปาก   เพิ่มขนาดหน้าอกและสโพก  กระชับสัดส่วน
          ส่วนการช่วยลดไขมันส่วนเกิน  ลดน้ำตาลในเลือด  บำรุงเลือดและหัวใจ บำรุงฮอร์โมนเพศ  บำรุงผิวพรรณ  ลดสิวฝ้า  แก้อาการวัยทอง  ชะลอความแก่  สารฟีโรโมนสารของความเป็นหนุ่มสาวหลั่งตามปกติ(กลิ่นสารของความหนุ่มสาวกลับคืนมา)
         ต้นรากสามสิบ หรือ ที่กล่าวสืบต่อ ๆ กันมาว่า"สาวร้อยผัว" มีทางวิทยาศาสตร์ว่า Asparagus Willd  เป็นสมุนไพรที่คนไทยและคนเอเซียใช้กนมาช้านานแล้ว คนส่วนใหญ่รู้จักในชื่อที่เรียกแตกต่างกันไปในแต่ละภาค ชื่อในภาคกลางต้นรากสามสิบ (ภาคกลาง) หรือสามร้อยราก นั่นเอง หมอยาโบราณส่วนใหญ่จะรู้ว่าสาวร้อยผัวเป็นยาบำรุงสำหรับสตรี จึงมีชื่อว่า "สาวร้อยผัว"   กล่าวคือไม่ว่าจะอายุเท่าใดก็ยังสามารถมีลูกมีผัวได้ ความหมายคล้ายๆ สาวสองพันปีที่ยังดูสาวเสมอ ไม่ใช่กินแล้วสามารถมีผัวได้ร้อยคนอะไรทำนองนั้น และเป็นที่น่าแปลกใจว่าในอินเดียก็เรียกสมุนไพรชนิดนี้ว่า  ศตวารี (Shtavari) มีความหมายว่าต้นไม้ที่มีรากร้อยรากหรือบางตำราบอกว่า ผู้หญิงที่มีร้อยสามี " Satavari" (This is an Indai word  meaning ' a womean who hasa hindred hudsbands) ซึ่งเป็นคำเปรียบเทียบกับรากจำนวนมากเท่านั้น   รากสามสิบเป็นสมุนไพรที่ถูกกล่าวถึงในคัมภรี์พระเวช ซึ่งมีมาก่อนอายุรเวชด้วยซ้ำ  จึงน่าจะเชื่อได้ เป็นสมุนไพรที่มีใช้กันมานาน หลายพันปีแล้ว และในอินเดียใช้รากสามสิบทำของหวานเช่นเดียวกันกับในเมืองไทย (ทีมีรากสิบเชื่อมหรือรากสามสิบแช่อิ่ม  ส่วนของอินเดียมีการเอาเอาไปต้มในน้ำนมสำหรับดื่ม)
          ในตำราอายุรเวช ใช้ รากสามสิบ (ศตวารี) เป็นสมุนไพรที่มีคุณสมบัติหลัก สำหรับสตรี ทำให้ผู้หญิงกลับมาเป็นสาว (Female  rejuvention)นอกจากนี้ยังช่วยแก้ปีญหาอื่น ๆของสตรี เช่น ภาวะประจำเดือนไม่ปกติ ปวดประจำเดือน ภาวะมีบุตรยาก ตกขาว ภาวะอารมณ์ทางเพศเสื่อมถอย ภาวะหมดประจำเดือน ( menopause )บำรุงโลหิตสตรี และฟื้นฟูความกระชับของช่องคลอด บำรุงมดลูกไข่ และเตรียมอวัยวะเพศหญิงให้มีความพร้อมต่อการตั้งครรภ์ ป้องกันการแท้งลูก และภาวะการมีบุตรยาก อีกทั้งยังช่วยบำรุงน้ำนมที่มีการศึกษาวิจัยกันมากพอสมควร
           รากสามสิบหรือ ศตวารี ถือเป็นสมุนไพรที่มีประโยชน์มากสำหรับผู้หญิงช่วยในการสร้างสมดุล แก่ระบบฮอร์โมนเพศหญิงประโยชน์ของ ศตวารี มีมากมายเพราะประกอบด้วย ไฟโตเอสโตรเจน ซึ่งเป็นฮอร์โมนในผู้หญิง มีความสำคัญเพื่อคงความสาวสำหรับผู้หญิง ในทางเภสัชมีการแนะนำว่าพืชที่ให้ เอสโตรเจน มีผลดีกว่าการใช้ตัวยาปรับสมดุลฮอร์โมน เนื่องจากไม่มีผลข้างเคียงในทางลบ
           แม้จะกล่าวกันกันในตำรา ว่าสมุนไพรชนิดนี้จะโดดเด่นต่อสตรีเพศ และในอินเดียยังใช้ในการเพิ่มพลังทางเพศชายสำหรับผู้ชาย เป็นยาชูกำลังเช่นเดียว กันกับโสมเนื่องจาก รากสามสิบ เป็นสมุนไพรธรรมชาติที่มีสรรพคุณบำรุงกำลัง บำรุงร่างกาย ชะลอความชรานอกจากนี้ยังใช้เป็นยาบำรุงกำหนัดในเพศชายได้ด้วย นอกจากนี้ยังมีการนำมาใช้เป็นยาแก้ไอ ยาแก้โรคกระเพาะ แก้ไข้ แก้อักเสบ ได้เช่นกัน เป็นสมุนไพรที่มีการออกฤทธิ์คล้ายเอสโตรเจน แต่ก็ห้ามใช้กับสตรีที่มีความเสียงต่อการเป็นมะเร็ง จึงจัดว่าสมุนไพรชนิดนี้เป็นสมุนไพรที่ใช้มากที่สุดใน   อินเดียชนิดหนึ๋งในปี คศ.1992- 2000 อินเดียใช้สมุนไพรชนิดนี้ถึง 8,460 ตัน เป็นอันดับสองรองจากมะขามป้อมที่ใช้อยุ่ที่ 15,147 ตัน
           ในปัจจุบันมีสารสกัด ชนิดน้ำของรากสามสิบ จากอินเดียส่ง ไปจำหน่ายในประเทศสหรัฐอเมริกา ในลักษณะเป็น Dietary supplement กล่าวคือ สามารถขายได้ทั่วไปอย่างอิสระไม่ต้องมีใบสั่งแพทย์
          ชาวฮินดูเรียกสมุนไพรชนิดนี้ว่า"ราชินีแห่งสมุนไพร"เนื่องจากช่วยส่งเสริมความรักและ กระชับความสัมพันธ์ให้ชีวิตคู่
         เหตุผลที่ สาวๆนิยมใช้ และใช้อย่างต่อเนื่อง
        - ช่วยกระชับช่องคลอด ทำให้แฟนไม่เบื่อ แทบไม่รู้เลยว่าเราเคยมาก่อนหรึอเปล่า เหมือนเป็นครั้งแรกของสาว ๆ
        - ช่วยฆ่าเชื้อโรคในช่องคลอด ทำให้ช่องคลอดสะอาด ไม่เป็นกังวลเรื่อง กลิ่นอับ อีกต่อไป
        - เป็นสมุนไพรธรรมชาติ ไม่ใช่สารเคมี ไม่ตกค้าง ไม่ส่งผลเสียในระยะยาว
       -ส่วนราคาก็ไม่แพง เพราะเป็นพืชสมุนไพรที่ปลูกได้ในประเทศไทย ภูมิปัญญาไทยๆ ไม่เสียค่านำเข้าใดๆและเพื่อให้ง่าย และสะดวกในการบริโภคสมุนไพร แต่ยังคงไว้ซึ่งสรรพคุณหลักสมุนไพร   สาวน้อยร้อยผัว หรือรากสามสิบ เป็นสมุนไพรชนิดหนึ่งที่มีการ ศึกษาวิจัยในห้องทดลองพบฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา คือ ต้านเชื้อแบคทีเรียและเชื้อรา คลายกล้ามเนื้อของมดลูก บำรุงหัวใจ แก้การอักเสบ แก้ปวด มีฤทธิ์เหมือนฮอร์โมนเอสโตรเจน ยับยั้งเบาหวาน เป็นพิษต่อเซลล์มะเร็ง กระตุ้นภูมิคุ้มกันต้านอาการเม็ดเลือดขาวต่ำ ลดระดับไขมันในเลือด ป้องกันกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด ลดอาการหัวใจโตที่เกิดจากความดันโลหิตสูง ขับน้ำนม ยับยั้งการเกิดแผลในกระเพาะอาหาร ยับยั้งพิษต่อตับ  ในการศึกษาด้านความเป็นพิษในสัตว์ทดลองพบว่า การใช้ในระยะยาวด้วยการต้มน้ำ ตวามเข็มข้น 100 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัม แล้วให้กินทั้งเนื้อและน้ำ นาน 4 - 32 สัปดาห์ ไม่พบความผิดปกติ จะเห็นได้ว่ารากสามสิบนั้นนับว่าเป็นสมุนไพรที่มีสรรพคุณทางยามาก  เป็นประโยชน์ต่อสุขภาพ  ควรค่าแก่การอนุรักษ์ เพื่อนำมาใช้ให้เกิดประโยชน์ต่อไป ดังนั้น จึงควร มาช่วยกันอนุรักษ์... พัฒนาภูมิ ปัญญาไทย ร่วมศึกษาวิจัยไม่ให้สูญหายไป  สมุนไพรรากสามสิบ จึงเป็นมรดกแห่งภูมิปัญญาง
        หากเรา ๆ ท่าน ๆจะทำรับประทานเองแบบง่าย ๆชาวบ้าน  ก็สามารถทำได้ง่าย ๆ  โดยใช้รากสามสิบ  ขัดมอญ  ใบชา  ผสมกันแล้วต้มดื่มแบบน้ำชา ก็จะช่วยอาการ เจ็บคอ ร้อนใน ปัสสาวะขัด  ตกขาวได้เป็นอย่างดี (ผู้รวบรวม)แต่ในปัจจุปันในประเทศไทยก็มีการผลิต หลากหลายแบบทั้งแบบ ชนิดาน้ำ และบรรจุแคปซูล ก็เลือกหาเอา ตามอัธยาศัย เพราะรับประทาน ได้ผลค่อนข้างดีทั้งท่านหญิงและชายครับ
รวบรวมโดยอรรณพ  ผลบุณยรักษ์
อ้างอิง : สารานุกรมสมุนไพร วุฒิ วุฒิธรรมเวช
          : สาวน้อยร้อยผัว "รากสามสิบ"สมุนไพรสำหรับสตรีบันทึกโดย Cordyceps(ถั่งเช่า)
          : แนชเชอรรัลโปรดักส์บ
          : Medicinal value of Shatavari(Asparagus racemosus)