พระโอสถพระนารายณ์ ๘๑ ตำรับ ฉบับโบราณ
พระโอสถพระนารายณ์ ๘๑ ตำรับ ฉบับโบราณ โดย สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวรรศวริยาลงกรณ์ มีตัวยาปรากฏในตำรามากกว่า ๓๐๐ ชนิด สรรพคุณแสดงถึงภูมิปัญญาในยุคสมัย ตกทอดมายาวไกล ควรลูกหลานไทยได้ศึกษา เพิ่มคุณค่ปัญญาชน
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๑ ยาแก้เตโชธาตุพิการ แก้เตโชธาตุพิการ
๑ ⊚ยาอันแต่เตโชธาติพิการ เอาผลกะเบา รากไคร้เครือ ผลพิลังกาสา ผลสมอไทยเหลี่ยม ผลมะขามป้อม ผลชะพูล หว้านเปราะป่า หญ้ารังกา ชเอมไทย รากผักแผ้วแดง ยา ๑๐ สิ่งนี้เสมอภาคทำเป็นจุณละลายน้ำร้อน ขันทศกรก็ได้ กินหายแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๒ ยาสำหรับเตโชธาตุพิการ แก้เตโชธาตุพิการ ใช้เมื่อตำรับที่ ๑ไม่ได้ผล
๒ ⊚ถ้ามิถอยให้ประกอบยาเป็นอันดับกันไป ภาคหนึ่งเอามหาหิงคุ์ ดีปลี รากชะพูล หว้านน้ำ ขิงแห้ง พริกล่อน
ผลราชดัด ผลพิลังกาสา รากผักแผ้วแดง ผลมะแว้งต้น ใบยางทราย ยา ๑๒ สิ่งนี้เสมอภาคทำเป็นจุณละลายน้ำมวกเขา น้ำนมโคก็ได้ ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๓ ยาสำหรับเตโชธาตุพิการ แก้เตโชธาตุพิการ ใช้เมื่อตำรับที่ ๒ไม่ได้ผล
๓ ⊚ ถ้ามิถอยให้เอามหาหิงค์ส่วน ๑ หว้านเปราะ ๒ ผลชะพูล ๓ ขิงแห้ง๔ เทียนเยาวภานี๕ ผักแผ้วแดง ๖ โกฏสอเทศ ๗ สมอไทยเหลียม ๘ ดีปลี ๙ ผลผักชีล้อม ๑๐ ทำเป็นจุณละลายน้ำผึ้งรวงน้ำมูตรโคดำก็ได้
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๔ ยาสำหรับเตโชธาตุพิการ แก้เตโชธาตุพิการ ใช้เมื่อตำรับที่ ๓ ไม่ได้ผล
๔ ⊚ถ้ามิถอยให้เอาโกฏสอ โกฏเขมา รากพิลังกาสา ผลราชดัด ผลสรรพพิศม์ ผลสวาดิ์ จุกโหรินี รากรุงเขมา รากมะแว้งเครือ รากจิงจ้อใหญ่ มหาหิงคุ์ ผลจันทร์เทศ เทียนดำ เทียนขาว ยาว ๑๔ สิ่ง เสมอภาคทำเป็นจุณละลายน้ำนมโค ก็ได้ ส้มมะงัวก็ได้ ยาขนานนี้สำหรับแก้เตโชธาตุอันวิการหายแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๕ ยาสำหรับเตโชธาตุพิการ แก้เตโชธาตุพิการ ใช้เมื่อตำรับที่ ๔ ไม่ได้ผล
๕ ⊚ยาแก้เตโชธาตุให้เอารากผักแผ้วแดง โกฏเขมา ชเอมไทย ลูกมะขามป้อม รากไคร้ต้น หว้านเปราะป่า รากสวาดิ หญ้ารังกา เสมอภาคทำเป็นจุณละลายน้ำร้อนก็ได้ น้ำนมโดก็ได้ กินตามควรแก้เตโชธาตุอันพิการหายแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๖ ยาสำหรับเตโชธาตุพิการ แก้เตโชธาตุให้โทษ ใช้เมื่อตำรับที่ ๕ไม่ได้ผล
๖ ⊚ขนานหนึ่งให้เอาหว้านน้ำ เปลือกมูกหลวง ชีล้อม ราเสนียด ขิงแห้ง ดีปลี เกลือเทศ เสมอภาคทำเป็นจุณแล้ว เอามูตรโคดำคลุกยาผง ตากจงแห้ง ละลายน้ำร้อน น้ำผึ้งรวงก็ได้ กินตามควรแก้เตโชธาตุอันพิการแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๗ ยาสำหรับเตโชธาตุพิการ แก้เตโชธาตุพิการ สำหรับคนธาตุไฟน้อย มักนอนหลับกลางวัน
๗ ⊚ถ้ามิถอยให้เอาผลชะพูล ผลสมอไทย ผลจิงจ้อหลวง รากเจตมูลเพลิง ผลมะขามป้อม หว้านเปราะป่า รากไคร้ต้น รากไคร้เครือ ชเอม หญ้ารังกา รากกะเบา เสมอภาคทำเป็นจุณละลายขันทศกร กินตามควร แก้เตโชธาตุให้โทษแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๘ ยาสำหรับเตโชธาตุพิการ แก้ลมป่วง ซึ่งเกิดจากธาตุไฟเผาผลาญอาหารไม่แหลกละเอียด ทำให้มีอาการท้องเสีย อาเจียน
๘ ⊚อนึ่งบุคคลใดมีไฟธาตุอันเย็น พึงให้นอนหลับเมื่อเพลากลางวันนั้นมาก จะยาไซ้ให้เอาผลสมอไทยอันเป็นเหลียม ๔ เหลี่ยม ๕ เหลี่ยม คอดัง คอน้ำเต้า เนื้อเหลืองเอาแต่เนื้อดีปลีเสมอภาค ทำเป็นจุณละลายน้ำร้อน เกลือรำหัด กินแก้ไฟธาตุ อันเย้ยอันหย่อน ให้เสมอเปนปกติ ให้มีกำลังแก้ลมเป็นก้อน แก้ลมอันเสียดแทง ชายโครงแลสโพก สันหลัง ให้ท้องขึ้นท้องพอง แก้ธาตุพิการให้ปกติ
⊚ไฟธาตุบุคคลใดเผาอาหารซึ่งบริโภคเข้าไปนั้นให้แหลกออกได้จึงบังเกิดลมในท้องนั้นพัดมีกำลังกล้า ย่อมให้ลงอาเจียนบ้าง เรียกว่าลมป่วง ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๙ ยาสำหรับเตโชธาตุพิการ แก้ลมป่วง ซึ่งเกิดจากธาตุไฟเผาผลาญอาหารไม่แหลกละเอียด ทำให้มีอาการท้องเสีย อาเจียน ใช้เมื่อตำรับที่ ๘ ไม่ได้ผล
๙ ⊚ถ้าจะใช้ให้เอาตรีกะฏุก ผลกะเช้าแดง รากหญ้าพันงูแดง ขมิ้นอ้อย เสมอภาคน้ำมะงั่วเปนกะสาย บดทำแท่งละลายน้ำร้อนกินบ้างใส่ตาบ้างหาย ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๑๐ อัคคินีวคณะ เจริญอาหาร บำรุงธาตุ แก้อาเจียน ๔ ประการ ด้วยติกกะขาคินีกำเริบ แลวิสมามันทาคินีอันทุพล ทำให้มีอาการคลื่นเหียน กินอาหารมิได้
๑๐ ⊚ถ้ามิถอยให้เอาเปลือกะเช้าแดง รากหญ้าพันงูแดง ขมิ้นอ้อย ใบสเดา บอระเพ็ด เปลือกรกฟ้า เปลือกมูกมัน เสมอภาค ต้ม ๔ เอา๑ กินแก้มักเปนป่วงกลางคืน มิถอยให้เอาพริก ขิงกะเทียม ขมิ้นอ้อย ใบสเดา เสมอภาคทำเปนจุณละลายน้ำร้อน เกลือรำหัด กินแก้ลมป่วงหาย ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๑๑ เจริญพระธาตุ เจริญอาหาร บำรุงธาตุ แก้วาตะ เสมหะ โลหิตกำเริบอันทุพล แก้เส้นอันทพฤกอันกระด้างตึงตั้งแต่เข่าจนถึงบั้นเอว ทำให้เส้นอ่อน
๑๑ ⊚ อัคคินีวคณะ ให้เอา กัญชา ยิงสม สิ่งละส่วน เปลือกอบเชย ใบกระวาน กานพูล สค้าน สิ่งละ ๒ ส่วน ขิงแห้ง ๓ส่วน รากเจตมูลเพลิง ดีปลี สิ่งละ ๔ ส่วน น้ำตาลกรวด ๖ ส่วนทำเป็นจุณน้ำผึ้งรวงเป็นกระสาย บดเสวย หนักสลึง ๑ แก้อาเจียน ๔ ประการ ด้วยติกกะขาคินีกำเริบ แลวิสมาทาคินีอันทุพล จึงคลื่นเหียน อาเจียน มิให้เสวยพระกระยาหารได้ ให้จำเริญพระธาตุทั้ง ๔ เสวย พระกระยาหารเสวยมีรศชูกำลังยิ่งนัก
ข้าพระพุทธเจ้า ขุนประสิทธิ โอสถจีน ประกอบทูลเกล้า ฯ ถวาย ครั้งสมเด็จพระนารายณ์เปนเจ้าเมืองลพบุรี เสวยเพลาเข้าอัตรา ดีนักแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๑๒จำเริญธาตุทั้ง ๔ ชูกำลัง เจริญอาหาร บำรุงธาตุ
๑๒ ⊚จำเริญพระธาตุให้เอาใบรักแห้ง บรเพ็ดแห้ง แห้วหมู ดอกชรากากี ผลมะตูมอ่อน รากมะตูม โกฏหัวบัว เทพทาโร สมอเทศ เทียนแดง เชือกเขาพรวน ขิงแห้งดีปลี กระเทียมทอก ราชะพูล เกลือสินเธาว์ เสมอภาคทำเปนจุณบดด้วยน้ำผึ้งรวง น้ำสุราระคนกันเป็นลูกกอน เสวยหนักสลึง ๑ แก้พระวาตะ เสมหะ โลหิตกำเริบอันทุพลแก้เส้นทพฤกอันกระด้างตึงแต่พระชงฆ์ขึ้นไปตราบเท่าถึงบันพระองค์ ให้พระเส้นนั้นอ่อน ให้เสวยพระกระยาหาร เสวยได้ให้จำเริญพระสกลธาตุเป็นอันยิ่ง
ข้าพระพุทธเจ้า ออกขุนทิพจักร ประกอบทูลเกล้า ฯ ถวาย ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๑๓ ยาแก้อาโปธาตุพิการ แก้ธาตุน้ำผิดปรกติ มีอาการลงท้อง ท้องเสีย ปวดท้อง แน่น จุกเสียดในอก เป็นกษัยกล่อน หรือ เป็น พรรดึก
๑๓ ⊚ จำเริญพระธาตุทั้ง ๔ ชูพระกำลัง เอาหว้านน้ำ รากเจตมูลเพลิง รากแคป่า รากพนมสวรรค์ เสมอภาค ต้มด้วยพระสุธารส ๔ เอา ๑ เมื่อจะเสวยเอาขัณทศกรปรุงลงพอประมาณ เสวยตามสมควร ชูพระกำลัง จำเริญพระธาตุทั้ง ๔
ข้าพระพุทธเจ้า ออกพระสิทธิสาร ประกอบทูลเกล้า ฯ ถวาย ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๑๔ ยาแก้อาโปธาตุพิการ แก้ธาตุน้ำผิดปรกติ มีอาการลงท้อง ท้องเสีย ปวดท้อง แน่น จุกเสียดในอก เป็นกษัยกล่อน หรือ เป็น พรรดึก ใช้เมื่อตำรับ ๑๓ไม่ได้ผล
๑๔ ⊚ อาโปธาตุถอยนั้น ให้ลงท้องให้เจ็บท้อง จุกอก เปนกระสายกร่อน บ้างก็เปนพรรดึก กลึ้งขึ้นกลึ้งลง ให้ขัดหัวเหน่า เสียด ราวข้าง ผู้หญิงข้างซ้าย ผู้ชายข้างขวาแล้วให้แปรไป ให้ตกบุพโพโลหิต ให้โสโทตกหนัก มักให้ปัสสาวะวันละ ๒๐ -๓๐ เพลา บ้างให้ขัดปวดมิสดวก บริโภคอาหารก็มิได้อิ่ม ให้ท้องขึ้นท้องพอง ผอมเหลือง ถ้าเกิดแต่ผู้ใด เปนกรรมแก่ผู้นั้นแล ท่านให้ประกอบยานี้ กินตามบุญ ประดุจไม้เท้า แลโรคนั้นผันแปรต่าง ๆ จะให้ขัดเข่าแลฟองดุจให้เท้าเย็นนัก ยาสำหรับแก้นั้นให้เอาผักชีล้อม รากหว้านน้ำ เปลือกมูกหลวง น้ำเต้าขม ผลกระดอม เสมอภาค ทำเปนจุณละลายน้ำมูตรโคดำก็ได้ น้ำผึ้งรวงก็ได้ กินตามกำลัง กินแก้วาโยธาตุพิการแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๑๕ ยาแก้อาโปธาตุพิการ แก้ธาตุน้ำผิดปรกติ มีอาการลงท้อง ท้องเสีย ปวดท้อง แน่น จุกเสียดในอก เป็นกษัยกล่อน หรือ เป็น พรรดึก ใช้เมื่อตำรับ ๑๔ ไม่ได้ผล
๑๕ ⊚ถ้ามิถอยให้เอาตรีกะฏุก รากจิงจ้อหลวง ผลราชดัดผลแห้วหมู กะพังโหม เข้าค่า ขมิ้นอ้อย หอมแดง ยานี้เสมอภาค ทำเปนจุณละลายน้ำ หยันเหล้า น้ำร้อนก็ได้ แก้อาโปธาตุพิการแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๑๖ ยาแก้อาโปธาตุ แก้ธาตุน้ำผิดปรกติ มีอาการลงท้อง ท้องเสีย ปวดท้อง แน่น จุกเสียดในอก เป็นกษัยกล่อน หรือ เป็น พรรดึก ใช้เมื่อตำรับ ๑๕ ไม่ได้ผล
๑๖ ⊚ ถ้ามิถอยให้เอาบรเพ็ด ข่าตาแดง พรรณผักกาด กะดอมรากมะแว้งต้น ไพลกระชาย แก่นสน จันทน์เทศ จันทนา เสมอภาค ทำเปนจุณละลายน้ำมวกเขา กินตามกำลัง แก้อาโปธาตุวิการแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๑๗ ยาแก้อาโปธาตุ แก้อาการท้องขึ้น ท้องพอง อุจจาระ ปัสสาวะไม่ออก
๑๗ ⊚ ถ้ามิถอยให้เอาผลมะขามเป้อม ตรีผลา สค้าน รากชะพูล ตรีกะฏุก ข่าแห้ง ลูกจันทน์ เสมอภาคทำเปนจุณละลายน้ำใบ
ผักไห่ น้ำใบกล้วยตีบก็ได้ แก้อาโปธาตุวิการหายแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๑๘ ยาแก้อาโปธาตุ แก้ความผิดปกติของธาตุน้ำ กินอาหารไม่ได้ ตัวผอมเหลือง
๑๘ ⊚ขนานหนึ่ง ผักแผ้วแดง ผลชีล้อม เปลือกมูกมัน หว้านน้ำ หญ้ารังกา เสมอภาคทำเป็นจุณละลายน้ำผึ้งรวง น้ำร้อนก็ได้ กินพอควรแก้อาโปธาตุ อันท้องขึ้นท้องพอง ขัดอุจจาระ ปัสสาวะมิสะดวกหายแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่๑๙ ยาแก้อาโปธาตุ แก้ความผิดปกติของธาตุน้ำ ที่ทำให้ตัวร้อน เหงื่อออกมาก ปัสสาวะ อุจจาระบ่อย ผอมเหลือง ท้องขึ้น ท้องพอง
๑๙ ⊚ ขนานหนึ่ง ให้เอาพริกล่อน ขิงแห้ง หญ้ารังกา เสมอภาคทำเป็นจุณละลายน้ำร้อน มูตรโคดำก็ได้กินพอควรแก้อาโปธาตุ อันทำให้ท้องผอมเหลืองบริโภคอาหารมิได้ หายแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๒๐ ยาแก้อาโปธาตุ แก้ตกมูก ตกหนัก
๒๐ ⊚ ขนานหนึ่งให้เอารากผักแผ้วแดง เปลือกมูกมัน รากเสนียด หญ้ารังกา เสมอภาคทำเป็นจุณละลายน้ำผึ้งรวง น้ำร้อนก็ได้ กินพอควรแก้อาโปธาตุพิการให้ร้อน ให้เสโทตกหนัก มักให้ไปอุจจาระ ปัสสาวะบ่อย ๆ มิสะดวก ผอมเหลืองท้องขึ้นท้องหายแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๒๑ ยาแก้ขัดปัสสาวะ แก้ปัสสาวะขัด
๒๑ ⊚ขนานหนึ่งให้เอาเปลือกมะขามป้อม ฝาง เสนต้ม ๔ เอา ๑กินแก้มูกตกหนัก หยุดอัน เปนเที่ยงแท้ ได้แก้รอดจากความตายเปน หลายคนมาแล้ว ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๒๒ ยาแก้ขัดปัสสาวะ แก้ขัดปัสสาวะ
๒๒ ⊚ยาแก้ขัดปัสสาวะ ให้เอาใบกะเพราเต็มกำมือหนึ่ง ดินประสิวขาวหนัก ๒ สลึง บดให้เลอียด เอาใบชาต้มเปนกระสายละลายถวายสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงนิพพานท้ายสระ* ให้เสวยเมื่อเสวย เมื่อเสวยพระสุธารศชาตามเข้าไปภายหลัง อีก ๒ ที่ ๓ที ซึ่งขัดปัสสาวะนั้นไปพระบังคนเบาสะดวก
ข้าพระพุทธ เจ้าพระแพทย์โอสถฝรั่งประกอบทูลเกล้า ฯ ถวายได้พระราชทานเงินตราชั่ง ๑ ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๒๓ ยาแก้วาโยธาตุพิการ แก้ธาตุลมพิการ มีอาการอาเจียน เมื่อท้องว่าง หรือหลังกินอาหาร ในท้องเต็มไปด้วยลม
๒๓ ⊚วาโยธาตุพิการนั้น ท้องเปล่าอยู่ มิได้บริโภคอาหารสิ่งใดเข้าไปก็ให้อาเจียน บางทีต่อบริโภคอาหารเข้าไปจึงให้อาเจียนในท้องนั้นเต็มไปด้วยลม มีเสียงเปนอันดัง ลักษณะดังนี้คือวาโยธาตุให้โทษถ้าจะยาไซ้ให้เอาเปลือกมูกหลวง พริกไทย ขิงแห้ง ผลตลอด หว้านน้ำ แห้วหมู หญ้ารังกา ผักแผ้วแดง รากไคร้เครือ สมอไทยลูกเหลียม เสมอภาคทำเปนจุณละลายน้ำมูตรโคดำก็ได้ น้ำสุราก็ได้ กินตามกำลัง กินแก้วาโยธาตุพิการแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๒๔ ยาแก้วาโยธาตุพิการ แก้ธาตุลมพิการ อาการผันแปรจากอาเจียน เป็นริดสีดวง
๒๔ ⊚ ถ้าแลผันแปรไป โรคนั้นย่อมว่าเปนริศดวง ดังนั้นจึงประกอบยานี้ไว้ ให้เอามหาหิงคุ์ หว้านน้ำ ผลราชดัด ผลสวาดิ ดีปลี โกฏเขมา กรุงเขมา ชเอม ขิงแห้ง ใบยางทราย เสมอภาคทำเปนจุณละลายน้ำร้อน น้ำผึ้งรวง น้ำนมโคก็ได้ แก้ริศดวง เพื่อวาโยธาตให้โทษหายแล ถ้ามอถอยให้เอาชเอม รากเจตมูลเพลิง รากทนดีใบแฉก รากจิงจ้อใหญ่ หว้านน้ำ ใบตลอด ต้มด้วยเกลือตากแดด ตรีกะฏุก การบูร ใบหนาด เสมอภาคทำเปนจุณละลายน้ำร้อน น้ำผึ้งรวง น้ำมูตรโคดำก็ได้ กินตามกำลัง กินแก้วาโยธาตุพิการหายแล ฯ
⊚ ปถวีธาตุออกจากตัวนั้น ให้เจ็บท้อง ท้องขึ้น ท้องพอง ย่อมว่าเปนริศดวงผอมเหลือง ให้เสียดสันหลัง แล้วแปรไปเปนองคสูตให้ตกบุพโพโลหิต ทางทวารหนัก ทวารเบา ถ้าแก้มิต้องถอยอายุแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๒๕ ยาแก้ปถวีธาตุ แก้ปถวีธาตุพิการ ปวดท้อง ท้องขึ้น ท้องพอง ตัวผอมเหลือง เสียดสันหลัง และเปลี่ยนเป็น องคสูต มีเลือดออกทางทวารหนัก ทวารเบา
๒๕ ⊚ ยาแก้ปถวีธาตุ ให้เอาใบยางทรายกะเทียม ดีปลีผลมะตูมอ่อน ผลมะแว้งทั้ง ๒ สค้าน ร้ากผักแผ้ว หว้านน้ำ สมอไทย สัตบุษเทศ เสมอภาคทำเปนจุณละลายน้ำนมคน น้ำนมโคก็ได้ แก้ปถวีธาตุวิการแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๒๖ ยาแก้ปถวีธาตุ แก้ปถวีธาตุพิการ ปวดท้อง ท้องขึ้น ท้องพอง ตัวผอมเหลือง เสียดสันหลัง และเปลี่ยนเป็น องคสูต มีเลือดออกทางทวารหนัก ทวารเบา ตำรับนี้มีความแรงมากกว่าตำรับที่ ๒๕
๒๖ ⊚ถ้ามิถอยให้เอามหาหิงคุ์ หว้านน้ำ ตรีกฏุก ตรีผลา ชะดามังสี รากขัดมอน เสมอภาคทำเปนจุณละลายน้ำส้มส้า น้ำร้อนก็ได้กินตามกำลัง แก้ปถวีธาตุวิการแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๒๗ยาแก้ปถวีธาตุ แก้ปถวีธาตุพิการ ปวดท้อง ท้องขึ้น ท้องพอง ตัวผอมเหลือง เสียดสันหลัง และเปลี่ยนเป็น องคสูต มีเลือดออกทางทวารหนัก ทวารเบา ตำรับนี้มีความแรงมากกว่าตำรับที่ ๒๖
๒๗ ⊚ถ้ามิถอยให้เอาบรเพ็ด กะพังโหม รากมะแว้งทั้ง๒ รากหญ้าขัดมอนหลวง รากขี้กาแดง เชือกเขาพรวน เสมอภาคทำเปนจุณละลายน้ำจันทน์ขาว น้ำชเอมก็ได้กินตามกำลัง แก้ปถวีธาตุวิการแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๒๘ยาแก้ปถวีธาตุ แก้ปถวีธาตุพิการ ปวดท้อง ท้องขึ้น ท้องพอง ตัวผอมเหลือง เสียดสันหลัง และเปลี่ยนเป็น องคสูต มีเลือดออกทางทวารหนัก ทวารเบา ตำรับนี้มีความแรงมากกว่าตำรับที่ ๒๗
๒๘ ⊚ถ้ามิถอยให้เอาฝิ่นส่วน ๑ ผลมะตูมอ่อน ดอกบุนนาค ผลพิลังกาสา สัตบุษเทศ กะพังโหม หญ้า ลูกเคล้า ใบมะงั่ว ใบทองหลางใบมน สิ่งละ ๒ ส่วน ทำเปนจุณละลายน้ำร้อนกินตามกำลังแก้ปถวีธาตุ หายแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๒๙ ยาแก้ปถวีธาตุ แก้ปถวีธาตุพิการ เจ็บท้องหนัก ตำรับนี้มีความแรงมากกว่าตำรับที่ ๒๘
๒๙ ⊚ถ้ามิถอยให้เอาหนังจระเข้ มูลโค นอแรด หอยขม เขากระบือ ยา ๕ สิ่งนี้ เผาเสียก่อน กะเทียม ลูกจันทร์ ดีปลี แห้วหมู เสมอภาคทำเปนจุณละลายน้ำร้อนกินตามสมควร แก้ปถวีธาตุอันพิการ อันทำให้เจ็บท้องหนักมิรู้วาย ได้กินยานี้หายแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๓๐ ยาแก้ปถวีธาตุ แก้ปถวีธาตุให้โทษ เจ็บเนื้อตัวทุกเส้นขน ลมตีขึ้นในท้อง มีเสียงดัง
๓๐ ⊚ ขนานหนึ่งให้เอาดีปลี ผลมะตูมอ่อน สค้าน ผลสมอไทย หว้านน้ำ ใบเจตมูลเพลิง เสมอภาค ทำเปนจุณละลายน้ำผึ้ง น้ำร้อน ก็ได้ กินพอควร แก้ปถวีธาตุอันให้โทษ ให้เจ็บเนื้อเจ็บตัวทุกเส้นขน ลมตีขึ้นในท้องมีเสียงอันดังต่าง ๆ หายแล ฯ
⊚ อย̊กาโย อันว่ากายเราท่านทั้งหลายนี้ เหตุธาตุทั้ง ๔ เปนที่ตั้งแห่งกายแลอายุ ถ้าธาตุทั้ง ๔ มิได้บริบูรณ์แล้วเมื่อใด สมุฐานก็จะแปรไปให้กำเนิดแก่โรคเมื่อนั้น เวช̻̻ โช อันว่า แพทย์ ผู้พยาบาลไขสืบไปเมื่อน่า จงพิจารณาให้แจ้งไป ในปฐมธาตุทั้งหลายอันจะแปรปรวน พิการกำเริบ ตามฤดูเดือนวันเวลาอายุที่อยู่ที่เกิดก่อนจึงจะรู้กำเนิดไข้แล้วให้รู้สรรพคุณยา และรศยาทั้ง ๙ ประการก่อน จึงจะประกอบยา วางยา ถ้าวางยาชอบโรค ๆ นั้นกลัวยาดุจกาเห็นธนู ถ้ามิดังนั้น ดุจดังหมู่เนื้อ เห็นพระยาไกรสรสีหราช ก็จะปลาศหนีไปโดยเร็ว ถ้าดูโรคมิถูก วางยาผิด ดังอสรพิศม์ อันบุคคลเอาไม้ไปรันลงที่ขนดหาง โรคคือโทโส จะกำเริบขึ้นกลมทั่วสรรพางค์กาย มรณ̊ อันว่าความตาย ภวิส͎สติ ก็จะมีทุว̊ แท้จริงถ้าไขในคิมหันต์ โลหิตมีกำลัง วสันต์ วาโยมีกำลัง เหมันต์ เสมหะมีกำลัง กล่าวไว้ที่นี้พอประมาณ วิตถารแจ้งอยู่ในฤดู ๖ คัมภีร์มหามหาโชติรัตน์แลโรคนิทานนั้นแล้ว อันยาแก้ธาตุพิการนั้น ถ้าเตโชธาตุพิการให้ประกอบยา รศขม รศเผ็ด รศฝาด ถ้าอาโปธาตุ พิการให้ประกอบยารศขม รศหวาน โทษกำเดา นั้นท่านยกขึ้นเปนอากาศธาตุ ถ้าให้โทษ ให้ประกอบยารศขม รศเย็น จึงจะชอบด้วย โดยโรค ถ้าแลหายามิได้ ยาเตโชธาตุ ยาอาโปธาตุ นั้นไซ ต่างกันได้ ยาวาโยธาตุ ยาปถวีธาตุ นั้นไซ้ต่างกันได้ ถ้ามิรู้สรรพยาแท้ให้ถามพฤฒาจารย์ให้แจ้งประจักษ์ก่อนจึงประกอบ จึงจะชอบด้วยโรคอันกล่าวมาแต่หนหลังนั้นแล ฯ
อนึ่งลักษณ์ดีกำเริบ ดีรั่ว ดีค่น ย่อมให้จักษุเหลือง จักษุเขียว อุจจาระปัสสาวะ เนื้อก็เหลือง ให้ใจน้อย มักโกรธ มักขลาดเจรจาด้วยผี มะเมอเพ้อพก คลั้งไคล้ใหลหลง เพศดังนี้ให้เร่งยาจงฉับพลัน ถ้ามิถอยล่วงเข้าตรีโทษได้จะกลายเปนลม อัมพาต ลมราทยักษ์ ลมวิหค กำหนดยามิต้อง ๗ วันตาย
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๓๑ ยาแก้ดีกำเริบ ดีรั่ว ดีค่น
๓๑ ⊚ถ้าจะยาไซ้ให้เอาหอมแดง รากขี้กาแดง รากสอึก แก่นสน สมอไทย บรเพ็ด เสมอภาคสิ่งละตำลึง ต้ม ๔ เอา ๑ กินแก้ดีกำเริบหายแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๓๒ยาแก้ดีกำเริบ ดีรั่ว ดีค่น ใช้เมื่อตำรับที่ ๓๑ ไม่ได้ผล
๓๒ ⊚ถ้ามิถอยให้เอาแก่นจันทน์ กรุงเขมา แก่นสน กะพังโหมทั้งใบทั้งราก เสมอภาค ต้ม ๔ เ อา ๑ กินแก้ดีกำเริบหายแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๓๓ ยาแก้ไข้ ร้อนกระหายน้ำ
๓๓ ⊚ถ้าไข้นั้นให้ร้อนกระหายน้ำนัก เอาจันทน์ขาว ใบพลูแก่ ขิงขันทศกร เสมอภาคกันทำเปนจุณละลายน้ำดอกไม้ เปนกระสายทั้งบดละลายกิน รำหักพิมเสนด้วย แก้ร้อนแก้กระหายน้ำแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๓๔ยาแก้ไข้ ร้อนกระหายน้ำ ใช้เมื่อตำรับที่ ๓๓ ไม่ได้ผล
๓๔ ⊚ถ้ามิถอยให้เอาเปลือกมะรุม ขมิ้นอ้อยพรรณผักกาด เสมอภาคน้ำดอกไม้ เปนกระสายบดละลาย กรุงเขมา แก่นสน กะพังโหมทั้งใบทั้งราก เสมอภาค ต้ม ๔ เ อา ๑ กินแก้ดีกำเริบหายแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๓๕ ยาแก้ไข้ ร้อนกระหายน้ำ ใช้เมื่อตำรับที่ ๓๔ ไม่ได้ผล
๓๕ ⊚ถ้ามิถอยให้เอาเปลือกมะรุม ขมิ้นอ้อยพรรณผักกาด เสมอภาคน้ำดอกไม้ เปนกระสายบดละลาย กินแก้ร้อน กินแก้กระหายน้ำแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๓๖ ยาแก้ไข้ ร้อนกระหายน้ำ แก้ไข้ ตัวร้อน กระหายน้ำ ใช้เมื่อตำรับที่๓๖ ไม่ได้ผล
๓๖⊚ถ้ามิถอยให้เอาชานอ้อย กำยาน แก่นปูน กรักขีถาก รมหม้อใหม่ใส่น้ำไว้ จึงเอาดินสอพองเผาให้สุกใส่ลงในหม้อน้ำนั้นให้คนไข้กินเนือง ๆ แก้ร้อน แก้กระหายน้ำหยุดแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๓๗ ยาหอมดุม แก้ไข้สันนิบาตชนิดรุนแรง มีไข้สูง
๓๗⊚ยาหอมดุมให้เอาแก่นมะทราง เปลือกมะทราง เปลือกไข่เน่า ชเอมเทศ กรักขี จันทน์แดง จันทน์ขาว ดอกพิกุล ดอกบุนนาค ดอกสารภี เกศรบัวน้ำ เสมอภาคทำเปนจุณ น้ำดอกไม้เปนกระสาย บดทำแท่งละลายน้ำดอกไม้ น้ำวาวข้าวก็ได้ รำหัดพิมเสนชโลม ถ้ากินแทรกขันทศกรด้วย แก้พิศม์ ไข้สันนิบาตอันมีกำลังมากหายแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๓๘ยามโหสถธิจันทน์ แก้พิษไข้สันนิบาต อันตัวร้อนหนัก สรรพไข้ทั้งปวง
๓๘ ⊚มโหสถธิจันทน์นั้นเอาสมุลแว้ง ดอกมลิ สารภี พิกุลบุนนาค เกสรบัวหลวง เกสรสัตบงกช จันทน์ทั้ง ๒ กฤษณา กะลำพัก ขอนดอก แฝกหอม ตนาว เปราะหอม โกฏหัวบัว เสมอภาค น้ำดอกไม้ เปน กระสาย บดทำแท่งละลายน้ำซาวข้าวเข้า น้ำดอกไม้ก็ได้ รำหัดพิมเสนชโลม ถ้ากินแทรกขันทศกรลงด้วย แก้พิศม์ไข้สันนิบาต อันตัวร้อนหนัก สรรพไข้ทั้งปวงหายสิ้นแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่๓๙ยาแก้ไข้ ร่วมกับอาเจียนหนัก ให้ใช้ร่วมกับยามโหสถธิจันทน์
๓๙ ⊚ถ้าแลไขให้อาเจียน ให้เอาน้ำผึ้ง ๑ ส่วน จึงเอาเถาตำลึงมาตัดออกเป่าเอาแต่น้ำ ๒ ส่วน เอาพิมเสนรำหัดกินแก้อาเจียนดีแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๔๐ ยาแก้ไข้ ร่วมกับเสมหะตีขึ้น ให้ใช้ร่วมกับยามโหสถธิจันทน์
๔๐ ⊚ถ้าเสมหะปะทะหนักให้เอาหญ้าปากควาย ใบพูลแก่ ตำบิดเอาแต่น้ำ แล้วเอาพิมเสนรำหัดลงพอควร กินแก้เสมหะตีขึ้นสงบแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๔๑ ยาแก้ไข้ ร่วมกับลิ้นหด แก้ไข้ มีอาการลิ้นหด พูดจาไม่สะดวก ให้ใช้ร่วมกับยามโหสถธิจันทน์
๔๑ ⊚ถ้าแลแก้ไข้นั้นให้ลิ้นหด เจรจามิชัด ให้เอาใบผักคราด ใบแมงลัก พรมมิ ข่าตาแดง สารส้ม เกลือเทศ เสมอภาค น้ำร้อน เปนกระสาย บดทำแทง ละลายน้ำมะนาว รำหัดพิมเสนลง ทาลิ้น นวดต้นลิ้น ลิ้นหดเจรจามิชัดหายแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๔๒ ยาแก้ไข้ ร่วมกับลิ้นหด แก้ไข้ มีอาการลิ้นหด พูดจาไม่สะดวก ให้ใช้ร่วมกับยามโหสถธิจันทน์ ใช้เมื่อขนานที่ ๔๑ ไม่ได้ผล
๔๒ ⊚ ถ้ามิถอยให้เอาดีงูเหลือม พิมเสน สิ่งละส่วน รากพริกไทย รากกรุงเขมา สิ่งละ ๒ ส่วน ทำเปนจุณ ละลายน้ำผึ้งรวงกินพอสมควรแก้ลมอัมพาตอันจับให้ลิ้นหดหายแล ยานี้ดียิ่งนัก ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๔๓ ยาทิพกาศ แก้สารพัดทั้งหลายอันให้ระส่ำระสาย ความไม่สบายทุกอย่าง กินข้าวมิได้ นอนมิหลับ ตกบุพโพโลหิต ลงแดง
๔๓ ⊚ ทิพกาศให้เอายาดำ เทียนดำ ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ กระวาน พิมเสน สิ่งละส่วน การบูร ๔ ส่วน ใบกัญชา ๑๖ ส่วน สุราเปนกระสาย บดทำแท่งน้ำกระสายใช้ให้ชอบโรคนั้น เย็นกินพอควร แก้สารพัดทั้งหลาย อันให้ระสำระสาย กินเข้ามิได้ นอนมิหลับ ตกบุพโพโลหิต ลงแดง หายแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๔๔ ยาศุขไสยาศน์ แก้สรรพโรคทั้งปวง ทำให้มีกำลัง กินข้าวได้ นอนหลับ
๔๔ ⊚ยาศุขไสยาศน์ ให้เอาการบูรส่วน ๑ ใบสเดา ๒ ส่วน สหัสคุณเทศ ๓ ส่วนสมุลแว้ง ๔ส่วน เทียนดำ ๕ ส่วน โกฏกระดูก ๖ ส่วน ลูกจันทน์ ๗ ส่วน ดอกบุนนาค ๘ ส่วน พริกไทย ๙ส่วน ขิงแห้ง ๑๐ส่วน ดีปลี ๑๑ ส่วน ใบกัญชา ๑๒ ส่วนทำเปนจุณละลายน้ำผึ้งเมื่อจะกินเศกด้วยสัพพีติโย ๓ จบ แล้วกินพอควร แก้สรรพโรคทั้งปวงหายสิ้น มีกำลังกินเข้าได้นอนเปนศุขนักแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๔๕ ยาอินทวะมัสสัง แก้ไข้ตรีโทษ
๔๕⊚ ยาอินทวะมัสสัง ให้เอาปรอท สุพรรณถัน โหรา ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ ลูกตลอด พริกไทย มหาหิงคุ์ ลำพัน ลูกน้ำเต้า ลูกมะนาวลูกบวบเหลียม เสมอภาคทำเปนจุณ นัดถุ์แก้ไขตรีโทษถอยแล โหราแลโกฏนั้นตามแต่จะเลือกใช้เถิด ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๔๖ ยาแก้วหาค่ามิได้ ขนานที่ ๑ แก้พยาธิในลำไส้ แก้ป้าง แก้ท้องมาน จุกกระผาม ม้ามย้อย ลมจุกเสียด หาวเรอ ลมท้นท้อง ลมกระษัย ลมสันดาน ลมพรรดึก ริดสีดวงทั้งปวง มองคร่อ สตรีระดูขัด เลือดข้น ขาดระดู
๔๖⊚ ยาแก้วหาค่ามิได้ ให้เอารากใบทนดี รากหิ่งหาย รากพรมมิ สมอทั้ง ๓ กำทอด แปรอามยน ฝักราชพฤกษ์ รากสคุย ขันทศกร ยา ๑๐ สิ่งเสมอ ภาค แช่มูตรโคดำไว้ ๗ วัน จึงตากแดดจงแห้ง แล้วเอายางสลัดไดแห้งเท่ายาบดจงเลอียด ปรุงชมดเชียง พิมเสนลงพอสมควร โรยกลีบจำปาก็ได้ ต้มลงดีนักแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๔๗ ยาแก้วหาค่ามิได้ ขนานที่ ๒ แก้พยาธิในลำไส้ แก้ป้าง แก้ท้องมาน จุกกระผาม ม้ามย้อย ลมจุกเสียด หาวเรอ ลมท้นท้อง ลมกระษัย ลมสันดาน ลมพรรดึก ริดสีดวงทั้งปวง มองคร่อ สตรีระดูขัด เลือดข้น ขาดระดู
๔๗⊚ ยาแก้วหาค่ามิได้ ขนานหนึ่ง เอาหวานน้ำส่วนหนึ่ง เทียนเยาวภานี ๒ ส่วน มหาหิงคุ์ ๓ ส่วน เกลือสินเธาว์ ๔ ส่วน รากเจตมูลเพลิง ๕ ส่วน ขิงแห้ง ๖ ส่วน ดีปลี ๗ ส่วน ดองดึง เท่ายาทั้งนั้น ยางสลัดไดแห้งเท่าดองดึง น้ำมะนาว เปนกระสายบดทำแท่งเท่าลูกนุ่น ตากในร่ม ละลายน้ำมะนาว รำหัดเกลือกินเม็ดหนึ่งลงหนหนึ่ง กิน ๒ เม็ดลง ๒ หน ตามแต่จะกินพอกำลังเถิดแก้พยาดอันเปนในท้อง ป้าง ท้องมาร จุกกระผาม ม้ามย้อย ลมจุกเสียดหาวเรอ แลลมท้นท้อง ลมกระสาย ลมสันดาน ลมพรรดึก ครอบมูลริศดวงทั้งปวง และมองคร่อ ถ้าสตรีขัดฤดูโลหิตข้น แค่น โลหิตกรัง กินยานี้เนือง ๆ โลหิตตกสะดวกดีนักแล ยานี้ประเสริฐนัก เว้นแต่กรรมได้กระทำมาแต่บุรพชาติโน้นจึงจะมิหายแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๔๘ ยาแก้วหาค่ามิได้ ขนานที่ ๓ แก้พยาธิในลำไส้ แก้ป้าง แก้ท้องมาน จุกกระผาม ม้ามย้อย ลมจุกเสียด หาวเรอ ลมท้นท้อง ลมกระษัย ลมสันดาน ลมพรรดึก ริดสีดวงทั้งปวง มองคร่อ สตรีระดูขัด เลือดข้น ขาดระดู
๔๘⊚ ยาแก้วหาค่ามิได้ ขนานหนึ่งให้เอาหญ้าไทร บิดเอาแต่น้ำ๔ ทนาน พริกไทย ทนาน ๑ เคี่ยวขึ้นด้วยกันให้น้ำหญ้าไทยแห้งซาบเข้าในพริกนั้นแล้วตากจงแห้ง ตำระแนงเปนผง จึงเอารากเจตมูลเพลิง สหัสคุณตำตำระแนงเปนผงไว้แต่ละสิ่ง เมื่อจะกินจึงเอาสหัสคุณส่วน ๑ พริก รากเจตมูลเพลิงสิ่งละ ๖ ส่วน ประสมกันบดด้วยน้ำผึ้งรวงกิน ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๔๙ ยาแก้วหาค่ามิได้ ขนานที่ ๔ แก้ริศดวง แก้ลมกระสาย ลมสันดาน ป้าง ท้องมาร จุกระผามม้ามย้อย พยาธิเกิดในทรวงอก โลหิตตก ตกมูก ตกทวารทั้ง ๙ ตกเลือด เสมหะปะทะขึ้น
๔๙⊚ ยาแก้วหาค่ามิได้ ขนานหนึ่งถ้าจะให้ทุเลาธาตุ เอา พริกเจตมูลเพลิง แต่สิ่งละส่วน เอาสหัสคุณ ๒ ส่วน ๓ ส่วน ๔ ส่วนก็ตามเถิดลงแล เมื่อจะประสมยานั้น ให้เคี้ยวน้ำผึ้งเปนยางมะตูม จึงเอายาผงปรุงบดปั้นเปนลูกกอนกินหนักสลึงหนึ่ง แก้ริศดวง แก้ลมกระสาย ลมสันดาน ป้าง ท้องมาร จุกกระผ้ามม้ามย้อย พยาดเกิดในทรวงอก โลหิตตก ตกมูก ตกทวารทั้ง ๙ ตกเลือด เสมหะปะทะขึ้น ถอยสิ้นแล
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๕๐ ยาจิตรการิยพิจรูญ แก้ริดสีดวง ผอมเหลือง ท้องรุ้ง พุงมาน จุกกระผาม ม้ามเรื้อย มองคร่อ หืด ไอ ลมอัมพาต และลมอื่นๆ
๕๐⊚จิตรการิยพิจรูญ ให้เอาโกฏสอ โกฏก้านพร้าว รากไคร้เครือกระวาน ลูกเอ็น ลูกจันทน์ อบเชย สมุลแว้ง สค้าน เกสรบุนนาคน้ำประสานทอง เทียนทั้ง ๕ สัตตบุษเทศ กรานพูล เกลือสินเธาว์สิ่งละส่วน หว้านน้ำ ๒ ส่วน ขิ่งแห้ง ๓ ส่วน มหาหิงคุ์ ๔ ส่วน เจตมูลเพลิง ๕ ส่วน ดีปลี ๑๐ ส่วน พริกล่อน ๒๘ ส่วน ถ้าจะให้ทุเลาธาตุ เพิ่มพริกให้เท่ายาทั้งนั้น กระทำเปนจุณละลายน้ำผึ้งรวงกินเช้ากินเย็นหนักสลึงหนึ่ง แก้ริศดวงผอมเหลือง ท้องรุ้ง พุงมาร จุกกระผามม้ามเรื้อย มองคร่อ หืดไอ ลมอัมพาตและลมทั้งปวงหาย ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๕๑ ยาแก้ช้ำใน แก้อาการช้ำใน ที่เกิดจากถูกทุบถองโบยตี ตกต้นไม้ ตกช้างม้าโคกระบือ ฟกช้ำในอกเจ็บขัด
๕๑⊚ขนานหนึ่งให้เอารากฝ้ายผี หั่นใส่โถ เหล้าครึ่งหนึ่งน้ำครึ่งหนึ่ง กินแก้ทุบถองโบยตี ตกต้นไม้ ตกช้างม้า โคกระบือ ฟกช้ำในอก เจ็บขัด หายสิ้นแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๕๒ ยาอาภิสะ แก้ริดสีดวง ไอ ผอมแห้ง แก้เสมหะในทรวงอก ในลำคอ
๕๒⊚ อาภิสะ ให้เอาจิงจ้อใหญ่ส่วน ๑ ขันทศกร ขิงแห้ง ผลเอ็น กรามพูล เทียนเยาวภาณี สมอไทย มะขามป้อมเอาแต่เนื้อ รากมะกล่ำเครือ ชเอมเทศ รากเจตมูลเพลิงสิงละ ๒ ส่วน ผลมะตาดแห้ง ผลกระวานสิ่งละ ๓ พริกล่อน ดีปลี สิ่งละ ๖ ส่วน กระทำเปนจุณละลายน้ำอัษฏางคุลี เปนเลหกินเนือง ๆ แก้ริศดวง ไอ ผอมแห้ง แก้ลมในทรวงอก ในลำคอดีนักแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๕๓ยามหากทัศใหญ่ แก้ลมปัตฆาฎ ลมอัมพาต ลมราทยักษ์ ถ้าลมนั้นเบา กำลังยานั้นก็จะให้ร้อนถึงปลายมือปลายเท้า
๕๓⊚ ยามหากทัศใหญ่ ให้เอาโกฏสอเทศ เทียนทั้ง ๕ รากเจตมูลเพลิง ผลกระวาน ใบกระวาน ผลเอ็นใหญ่ สค้าน เปลือกสมุลแว้ง ขิงแห้ง หวานน้ำ พริกล่อนร้ากไคร้เครือ น้ำประสานทอง ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ เกลือสินเธาว์ สิ่งละส่วน การบูร กานพูล เทียนตาตักแตน สหัสคุณก็ได้ เปล้าน้อยก็ได้ สิ่งละ ๘ ส่วน ดีปลี ๒๐ ส่วน กระทำเปนจุณละลายน้ำผึ้ง น้ำขิง น้ำส้มส้า น้ำกะเทียม ก็ได้ กินหนักสลึงหึ่ง แก้ลมปัตฆาฏ ลมอัมพาต ลมราทยักษ์ ถ้าลมนั้นเบากำลังยานั้นก็จะให้ร้อนถึงปลายมือปลายเท้า บรรดาลมทั้งทั้งปวงแก้ได้ หายสิ้นแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๕๔ แก้ลมปัตฆาฎ แก้ลมปัตฆาฎ ลมราทยักษ์ ลมชื่อมหาสดมภ์ ลมทั้งปวง
๕๔⊚ ขนานหนึ่ง ให้เอาสหัสคุณเทศ หัสคุณไทย รากเปล้าน้อย รากเปล้าใหญ่ รากเจตมูลเพลิง สลัดไดผ่านตากแห้ง ตรีกฏุก เทียนดำ สิ่งละส่วน เอารากตองแตกใบแฉก ๓ ส่วน ทำเปนจุณละลายน้ำผึ้ง น้ำส้มส่า ก็ได้ กินแก้ลมปัตฆาฎ ลมราทยักษ์ ลมชื่อมหาสดม์ ลมครอบทั้งปวงหายสิ้นแล เอาแต่หัสคุณ เปล้า ทั้ง ๒ รากตองแตกนั้น ประสะเสียก่อนจึงจะไม่คลื่นเหียน ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๕๕ ยามหาวัฒนะ แก้ฉันนวุตติโรค 96 ประการ กับพยาธิทั้งหลาย (ความไม่สบาย)
๕๕⊚ยามหาวัฒนะ ให้เอาลูกจันทน์ ดอกจันทน์ กระวาน กานพลู สิ่งละส่วน เทียนดำ เทียนขาว เทียนแดง เทียนสัตบุรุษ เทียนเยาวภานี โกฏสอ โกฏเขมา โกฏกัตรา โกฏพุงปลา บอระเพ็ด ใบกัญชา สหัสคุณทั้ง ๒ ลูกพิลังกาสา รากไคร้เครือ แห้วหมูใหญ่ ขมิ้นอ้อย พริกหอม พริกหาง สิ่งละสองส่วน ดีปลีเท่ายาทั้งนั้น จึงเอาใบกระเพราแห้ง ๒ เท่าดีปลี ทำเปนจุณละลายน้ำผึ้ง รวง เปนลูกกอนกินหนักสลึ่ง ๑ กินไปทุกวันให้ได้ ๑ เดือน จึงจะรู้จักคุณยาเห็นประจักษ์อันวิเศษ แก้ฉันนวุตติโรค 96 ประการกับพยาธิทั้งหลาย (ความไม่สบาย) ทุกประการดีนักแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๕๖ ยามหามาตลุงเกษี แก้ลม ๘๐ จำพวก แก้เสมหะ ๒๐จำพวก แก้เส้นกล่อน และเส้นอันฑพฤก แก้ลมอุทธังคมมาวาตาอันอยู่ในพระเส้นทั้ง ๑๐ อันทำให้เสียดหน้าอก ให้มึนง่วงวิงเวียน ทำให้ผายลม อุจจาระได้
๕๖⊚มหามาตลุงเกษี ให้เอารากคันทา อัชระคันทา รากจิงจ้อใหญ่ ประสะแล้ว เปลือกมะรุมตากแห้ง เทียนเยาวภานี เกลือสินเธาว์ เกลือเยาวกะสา เกลือสุนจะละ สิ่งละส่วน พริกล่อน ขิงแห้ง รากเจตมูลเพลิง สมอไทย ลูกเหลียมเอาแต่เนื้อ กรามพูล หว้านน้ำ ดองดึง สิ่งละ ๒ ส่วน มหาหิงคุ์ ๕ ส่วน ดีปลี ๖ ส่วน กระทำเปนจุณ ละลายน้ำส้มส่า น้ำกระเทียม ประสมกันบูด เปนลูกกอนเสวยหนักสลึง ๑ แก้ลม ๘๐ จำพวก แก้เสมหะ ๒๐จำพวก แก้พรระเส้นเส้นกล่อน แลเส้นอันฑพฤก แก้ลมอุทธังคมมาวาตาอันอยู่ในพระเส้นทั้ง ๑๐ อัน แล่นขึ้นไปเสียดพระอุระให้มึนง่วงวิงเวียน แล้วให้ผายพระวาต ไปพระบังคนหนักสะดวก แลรากคันทา แลอัชะคันทา รากจิงจ้อนั้น ผู้จะทำไปข้างน่า ยักย้ายดุจให้เดินเพิ่มขึ้น มิให้เดินผ่อนลง พอสมควรเถิด
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๕๗ พระอังคบพระเส้น ทำให้เส้นที่ตึง ให้หย่อนลง
๕๗⊚พระอังคบพระเส้นตึงให้หย่อน เอาเทียนดำ เกลือส่วน ๑ อบเชย ๒ ส่วน ใบพลับพลึง ๘ ส่วน ใบมะขาม ๑๖ ส่วน ตำคลูกการห่อผ้านึ่งขึ้นให้ร้อน อังคบเส้นอันพิรุธให้หย่อนแลฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๕๘ ยาทาพระเส้น ทาแก้เส้นที่ผิดปกติ แก้ลมอัมพาต ลมปัตฆาฎกล่อน ตะคริว จับโปง แก้เมื่อยขบทั้งปวง
๕๘⊚ ยาทาพระเส้น ให้เอาพริกไทย ข่ากระชาย หอมกระเทียม มหาหิงคุ์ ยาดำ สิ่งละส่วน ตะไคร้ หอม ใบขี้เหล็ก ใบตองแตก ใบมะขาม ใบเลียน สิ่งละ ๔ ส่วน เอาใบมะคำไก่ ๑๖ ส่วน น้ำสุรา น้ำส้มสาชูก็ได้ เปนกระสาย น้ำส้มสายชูทาแก้เส้นพิรุธ และแก้ลมอัมพาต ลมปัตฆาฏกล่อนทั้งหลาย ตะคิว จับโปง เมื่อยขบทั้งปวงหายแล
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๕๙ ยาทรงนัตถุ์ แก้วาโยทั้งหลาย และโรคอันเกิดในศรีษะ ตา จมูก
๕๙⊚ยาทรงนัตถุ์ ให้เอาตรีกะฏุก โกฏสอเทเทศ โกฏสอจีน โกฏหัวบัว ชเอมเทศ หว้านน้ำ เปราะหอม ลิ้นทะเลปิ้ง แก้วแกลบ เปลือก ไข่ฟักคั่ว สังข์เผา เบี้ยผุเผา น้ำประสานดีบุก ชะมด พิมเสน เสมอภาด ทำเปนจุณ ทรงนัตด์แก้พระวาโยทั้งหลาย แลพระโรคอันเกิดในพระเศียร พระเนตร พระนาสิก หายแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๖๐ ยาทรงทานัตถุ์ แก้ปวดศรีษะ แก้วิงเวียน แก้สลบ แก้ริดสีดวงในจมูก คอ และตา
๖๐⊚ยาทรงนัตถุ์ ให้เอาชะมด พิมเสน ตรีกะฏุก สิ่งละส่วน โกฏสอ โกฏเชียง โกฏพุงปลา กานพลู เบี้ยผู้เผา ชาดหรคุณ สมุลแว้ง อบเชยเทศ เกสรบุนนาค น้ำประสานทอง สิงละ ๒ ส่วน ทำเปนจุณ ถ้าจะทำทรงดม เอาผิวมะกรูด ไพล ประกอบลงพอควร ห่อผ้าบาง ทรงดม แก้ปวดพระเศียร แก้วิงเวียน แก้สลบ แก้ริศดวงในพระนาสิก พระสอ พระเนตร และประชวรเพื่อโลหิต บำบัดพิศม์ประเสริฐนักแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๖๑ ยาทรงทาพระนลาฎ แก้โลหิตกำเดาที่ทำให้ปวดหัวมาก
๖๑⊚ ยาทรงทาพระนลาฎ แก้พระโลหิตกำเดาอันประชวรพระเจ้านัก ให้เอากฤษณา อบเชยเทศ รากมลิ รากสลิด รากสมี ชะมด บดด้วยน้ำดอกไม้เทศ น้ำดอกไม้ไทย ก็ได้ รำหัดพิมเสนลง ทรงทาหายแล
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๖๒ ยาทรงทาเมื่อทรงเขี่ย เป็นผีฟกทูม ขึ้นเป็นเม็ด แก้พิษงู ตะขาบ แมงป่อง
๖๒⊚ ยาทรงทาเมื่อทรงเขี่ยให้เอาโหราเดือยไก่ โหราอมฤตย์ โหราอำมิสิงคลี โหราบอน โหราเท้าสุนักข์ โหราเขากระบือ โหราใบกลม โกฏกัตรา ลูกจันทน์ดอกจันทน์ กระวาน กานพลู พริกหอม พริกล่อน ดีปลี มหาหิงคุ์ ดินประสิวขาม หอมแดงชาตรี ยาทั้งนี้สิ่งละเฟื้อง ฝิ่นสลึง ๑ ทองคำเปลว ๑๐ แผ่น น้ำมะนาวเป็นระสาย บดทำแท่งตาก ในร่ม ฝนด้วยน้ำมะนาว น้ำท่า ถึงเปนฝีฝกทุมเมีย ขึ้นเปนเม็ด เปนเปา เปนปม ก็หาย ถ้าเปนไข้จับสั่นให้สับกระหม่อม สับต้นคอทาหาย แก้ลมขึ้นสูงด้วย ถ้างูพิศม์ ตะขาบ แมลงป่องขบ ฝนด้วยน้ำมะนาวก็ได้ สุราก็ได้ ทั้งกินทั้งทาหาย ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่๖๓ ยาแก้ฝีที่นมสตรี แก้ฝีที่นมสตรี มีอาการเจ็บปวดมาก
๖๓⊚ ยาแก้ฝีที่นมสตรี ถ้าสตรีเปนฝีที่นม มีพิศม์หนักก็ดี เอายานี้ (ตำรับที่๖๒)ใส่ในลูกสัปรดแล้วสุมไฟให้สัปรดสุก จึงเอายาฝนสุราทาแก้พิศม์ฝีหายแล ท่านตีค่าไว้แท่งละบาททอง ด้วยสรรพยาหายากแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่๖๔ ยามหาจุลทิพย์ แก้พระเส้นอันพฤก อันแล่นขึ้นไปถึงเส้นทั้ง ๓ เส้นอันกระด้างนั้นแล่นขึ้นไปจับเอาบั้นเอวทั้ง ๒ ข้าง แล้วแล่นขึ้นไปจับเอาต้นลิ้นให้มึนตึง ให้หอบพัก ให้ง่วง ให้วิงเวียน ให้ถอนหย่อนเป็นปกติ
๖๔⊚ยามหาจุลทิพย์ ให้เอาสค้าน ชะพลู เทียนเยาวภาณี โกฏสอเทศ หว้านน้ำ ข่าแห้ง สิ่งละส่วน ไม้ฉำฉา ขิงแห้ง เกลือสุนจะละ เกลือเยาวกะสา เกลือสินเธาว์ สิ่งละส่วนกึ่ง สหัสคุณประสะแล้ว ๒ ส่วน ดองดึง ๓ ส่วน เปล้าน้อยประสะแล้วพริกล่อน สิ่งละ ๗ ส่วน มหาหิงคุ์ รากจิงจ้อประสะแล้ว ดีปลี สิ่งละ ๘ ส่วน ทำเปนจุณเมื่อเมื่อจะเสวยจึงชั่งเอาหนักสลึง ๑ แทรกกระเทียมเข้า ๒ ไพ เอาน้ำผึ้งรวงน้ำส้มส่าประสมกัน บดละลายกินแก้พระเส้นอันทพฤก อันแล่น ขึ้นไปถึงพระเส้นทั้ง ๓ พรระเส้นอันกระด้างนั้นแล่นขึ้นไปจับอันบั้นพระองค์ทั้ง ๒ ข้าง แล้วแล่นขึ้นไปจับเอาต้นพระชิวหาให้มึนตึงให้หอบพัก ให้ง่วง ให้วิงเวียน แลเกิดเพื่ออามาไศรย ปักะมาไศรยให้ถอยหย่อนเปนปกติ
ข้าพระพุทธเจ้าออกขุนประสิทธิโอสถประกอบทูลเกล้า ฯ ถวาย
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๖๕ น้ำมันนวดพระเส้นอันทพฤก ใช้นวดเส้นอันทพฤก ในคุยหฐาน (น่าจะหมายถึงอัณฑะบวมโต) เส้นหด ฟกช้ำ
๖๕⊚น้ำมันนวดพระเส้นอันทพฤก ให้เอาใบลางโพง ใบผักบุ้งขัน ใบขมิ้น หัวขมิ้น ตำเอาน้ำสิ่งละทนาน น้ำมะนาว ๓ ทนาน น้ำกะเทียม ๖ ทนาน น้ำมันงาทนาน ๑ หุงให้คงแต่น้ำมันแล้วเอาฝิ่นหนัก ๑ บาทบดปรุงลงนวดเส้นอันทพฤก ในคุยหฐาน แลเส้น อันหดเปนเถา เปนขั่วฝักก็ดี ฟกแห่งใด ๆ ก็ดี เอาน้ำมันนี้ทาแล้วนวด ทาแล้วนวดรีดเส้นไปเนือง ๆ เส้นซึ่งพิรุธนั้นดีดังเก่าแล ฯ
ข้าพระพุทธเจ้า ออกพระสิทธิสารพราหมณเทศ ประกอบทูลเกล้าฯถวายทรงในวัน ๗ ฯ๑๑ ๑๒ ค่ำปีกุญ เอกศก (พ.ศ.๒๒๐๒) เมืองลพบุรี ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๖๖ น้ำมันมหาวิศถรรภราชไตล แก้เส้นอุทธังคมาวาตา อโธคมาวาดา อันระคนโลหิตแล่นในเส้นสะดวก ให้เส้นดึงแลกระด้างนั้นออกเป็นปกติ
๖๖⊚ น้ำมันมหาวิศครรภราชไตล เอาโหราทั้ง ๒๗ บาท สค้าน ชะพลู เปล้าใหญ่ เปล้าราม เปล้าน้ำเงิน เทียนเยาวภานี เปน ๖ โกฏทั้ง ๕ กานพลุ ใบกระวาน ลูกเอ็นจันทน์แดง จันทน์ขาว หางไหล มหาละลาย ลูกตลอด สิ่งละตำลึง ๑ ตรีกะฏุก เปล้าน้อย พิมเส้น รากไคร้หอม รากแฝกหอม ไคร้เครือ เปราะหอม สิ่งละ ๒ ตำลึง รากคันทาสหัสคันทา อัชะคันทา อบเชย รากผักแผ้วแดง รัตโชติ สิ่งละ ๓ ตำลึง รากเจตมูลเพลิง แก่นสน สิ่งละ ๔ ตำลึง กฤษณา ใบตลอด สิ่งละ ๕ ตำลึง ลูกลางโพง ๒๐ ลูก น้ำมะกรูด น้ำมะนาว น้ำมะงั่ว น้ำส้มส่า น้ำนมโค น้ำนมกระบือ น้ำนมแกะ น้ำนมแพะ น้ำมันภูเลละ น้ำมันเซตะ น้ำมันพิมเสน น้ำมันดิน สิ่งละทนาน น้ำมันงาเชย ๗ทนาน มะพร้าวไฟ ๓ ลูก บิดเอาแต่กะทิ หุงให้คงแต่น้ำมัน ทาแก้เส้นอุทธังมาวาตา อโธคมาวาตา อันระคนพระโลหิตแล่นในพระเส้นสะดวก ให้พระเส้นตึงแลกระด้างนั้นออกเปนปกติ
ข้าพระพุทธเจ้า ออกพระสิทธิสารประกอบทูลเกล้าฯ ถวาย ให้ทรงในวัน ๓ ฯ๙ ๑๐ ค่ำปีกุญ เอกศก (พ.ศ.๒๒๓๐)ปีขาล อัฐศก ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๖๗ น้ำมันภาลาธิไตล แก้เส้นอันทพฤกให้หย่อน แก้ฟกบวมเป็นก้อนแข็ง
๖๗⊚น้ำมันภาลาธิไตล ให้เอารากขัดมอน รากขี้เหล็ก รากปะคำไก่ รากปะคำดีกะบือ รากเลี่ยน รากรักขาว รากลำโพงทั้ง ๒ รากชุมเห็ด รากฝักส้มป่อย ขมิ้นอ้อย ขิงข่า ยาทั้งนีควรต้มให้ต้มควรตำให้ตำ เอาน้ำสิ่งละทนาน น้ำมันพรรณผักกาด น้ำมันพิมเสน น้ำมันละหุ่ง น้ำมันงา สิ่งละทนาน หุงให้คงแต่น้ำมน แล้วจึงเอาดีตะพาบน้ำ ดีงูเหลือม พริกหอม พริกหาง พริกล่อน ฝิ่น สิ่งละสลึง เทียนทั้ง ๕ สิ่งละบาท ๑ บดปรุงลงในน้ำมันไว้ ๓ วันแล้วจึงทาแลนวดแก้พระเส้นอันทพฤกให้หย่อนแลฟกบวมเปนขั่วเปนหน่วยแข็งอยู่นั้น ให้ละลายออกเปนปกติแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๖๘ น้ำมันมหาปไลยกัลป์ แก้เส้นอันทพฤก และกล่อนลม ที่ทำให้มือเท้าตาย ง่อยเพลีย
๖๘⊚ น้ำมันมหาปไลยกัลป์ ให้เอาลำพันแดง หว้านพระผนัง หว้านบุษราคัม หว้านไข่เน่า หว้านเปราะป่า หว้านพระกราบ รากเปล้าน้อย รากเปล้าใหญ่ สหัศคุณทั้ง ๒ สิ่งละ ๕ ตำลึง แก่นแสมทเล เอื้องพิศม้า สิ่งละ ๑๐ ตำลึง ใบตลอด ใบกระเนียด สิ่งละชั่ง ๑ ยาทั้งนี้ควรต้มให้ต้ม ควรตำให้ตำ บิดเอาน้ำให้สิ้นเชิง น้ำมันงาทนาน ๑ หุงให้คงแต่น้ำมัน จึงเอาน้ำมันพิมเสน ๒ ทนาน ใส่ลงเมื่อภายหลัง แล้วเอาพิมเสน ๒สลึง ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ กระวาน กานพลู สิ่งละบาท ๑ การบูร ๓ บาท ทำเปนจุณลงกวนให้สบกันทรงแก้เส้นอันทพฤกษกร่อนลมให้มือเท้าตาย ง่อยเพลีย
ข้าพระพุทธเจ้า นายเพ็ชรปัญญาทูลเกล้าฯ ถวาย ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้ประกอบถวายได้ทรงในวัน ๑ ฯ๙ ๑ ค่ำปีกุญ เอกศก ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๖๙ ขี้ผึ้งบี้พระเส้น แก้เส้นอันแข็งนั้นให้หย่อน
๖๙⊚สีผึ้งบี้พระเส้น ให้เอาชะมดทั้ง ๒ ไพล พิมเสน โกฏเชียง กรุงเขมา จันทน์ทั้ง ๒ กฤษณา กระลำพัก สิ่งละเฟื้อง โกฏสอ โกฏเขมา โกฏจุลาลำภา โกฏกัตรา โกฏสิงคลี โกฏหัวบัว มัชะกิยวาณี กระวาน กานพลู ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ เทียนดำ เทียนขาว พริกหอม พริกหาง พริกล่อน ดีปลี ลูกกรายฝิ่น สีผึ้ง สิ่งละสลึง กะเทียม หอมแดง ขมิ้นอ้อย ๒ สลึง ทำเปนจุณละลายน้ำมะนาว ๑๐ ใบ น้ำมันงาทนาน ๑ น้ำมันหมูหลิง น้ำมันเสือ น้ำมัน จระเข้ น้ำมัน งูเห่า น้ำมัน งู เหลือมพอควร หุงให้คงไว้แต่น้ำมัน จึงเอาชันรำโรง ชันย้อย ชันระนัง ใส่ลงพอควร วนไปดีแล้วจึงเอาทาแพรทาผ้าถวาย ทรงปิดไว้ที่พระเส้นแขงนั้นหย่อน
ข้าพระพุทธเจ้า ออกพระประสิทธิสารทูลเกล้าฯ ถวาย ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้ประกอบถวายได้ทรงในวัน ๗๗ฯ๕ค่ำปีชวด โทศก ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๗๐น้ำมันพระนขา แก้ริดสีดวงกินในเล็บมือ
๗๐⊚น้ำมันพระนขา ขนานหนึ่งให้เอาเบญลางโพง เปลือกดีหมี ขมิ้นอ้อย ลูกกระเบา ใบเลี่ยน ตำบิดเอาแต่น้ำสิ่งละจอก น้ำมันงา ๑ หุงให้คงแต่น้ำมัน ทรงในเล็บพระหัตถ์ แก้ริศดวงกินในเล็บพระหัตถ์ ประกอบถวาย ณ วัน ๑๑๑ฯ๔ ค่ำปีชวด โทศก ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๗๑ น้ำมันบาดแผลตาอิน ใส่บาดแผล ใส่ไส้ด้วน ตะมอยมีตัว
๗๑©น้ำมันบาดแผลตาอิน พริกไทย ๗ เมล็ด ทุบพอแตก กระเทียม ๗ กลีบทุบพอยับ แล้วใส่น้ำมันมะพร้าวเอาชาม ๑ แล้ว จึงเอาตะกั่วนม ๒ บาท หลอมให้คว้าง เทลงในน้ำมัน แล้วเอาขึ้นหลอมเทอีกให้ได้ ๗ หนแล้วเอาตะกั่วแช่ในน้ำมันใส่บาดแผล หายแล ใส่ไส้ด้วนก็ได้ ตะมอยมีตัวดีนักแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๗๒ น้ำมันทรงแก้พระเกศาหล่นให้คันให้หงอก แก้ผมหล่น ให้คันให้หงอกเพื่อโรคริดสีดวง
๗๒⊚ น้ำมันทรงแก้พระเกศาหล่น ขนานหนึ่งให้เอาเปลือกมะขาม รากรักขาว ราชคราม รากผักเสี้ยนผี รากชาสีขม เครือเขาอีเหม็น หว้านพระตะบะ หว้านพระตะหึง ต้นเทียนนา บอระเพ็ด ขมิ้นอ้อย ขมิ้นชัน รากลำเจียก พรรณผักกาด สมอไทย รากพิลังกาสา ผักขวง ลูกชุมเห็ด ใบมะกา เสมอภาค สับต้ม ๔ เอา ๑ กรองจงหมดกากแล้ว เอาน้ำมันงาไชยภาคหนึ่ง น้ำยาต้ม ๓ ภาค หุงให้คงแต่น้ำมัน ทรงแก้พระเกษาหล่น แลให้คันให้หงอกเพื่อพระโรคริศดวง
ข้าพระพุทธเจ้า ออกพระสิทธิทูลเกล้าฯ ถวายทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯให้ประกอบถวายได้ทรงในวัน ๗๕ฯ๓ ค่ำปีชวด โทศก ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๗๓ น้ำมันแก้เปื่อยพัง แก้ขัดเบา แก้ปวดขบ แก้บุพโพ
๗๓ ⊚น้ำมันแก้เปื่อยพัง ให้เอาเปลือกหมีเหม็น เอายอกเปลือกตรุษ เปลือกมะขาม เปลือกมะขบ เปลือกสารภี ขอบชะนางแดง เบญกานี ครั่ง สีเสียดเทศ ลิ้นทะเล ฝิ่น ดีงุเหลือม เสมอภาค น้ำมันงาพอสมควร หุงให้คงแต่น้ำมันป่าเข้าไปในลำกล้อง แก้ขัดพระบังคลเบา แก้ปวดขบแก้บุพโพแล
ข้าพระพุทธเจ้า ออกพระสิทธิสารทูลเกล้าฯ ถวาย ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้ประกอบถวายได้ทรงในวัน ๓๓ฯ๔ ค่ำปีชวด โทศก ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๗๔ น้ำมันองคสูตอุปทม แก้ริดสีดวง ทวารหนัก ทวารหนัก แก้บวม แก้คัน แก้ฟก แก้ไส้ด้วน
๗๔ ⊚ น้ำมันองคสูตอุปทม เอาใบสเดา บอระเพ็ด กะถินแดง เปลือกเพกา หญ้าตีนตุดตู่ ขอบชนางแดง ใบคนทา ใบตรุษ เปลือกตรุษ ใบชุมเห็ด กระเทียม ขมิ้นอ้อย ตำบิดเอาน้ำเสมอภาคสิ่งละจอก น้ำมันงาจอก ๑ น้ำมันยางอันใสกึ่งช้อนหอย หุงให้คงแต่น้ำมันแล้วจึงเอาฝิ่น สีเสียดเทศ ครั่ง ลิ้นทะเล ชาดหรคุณ มดยอบ สารส้ม สิ่งละ ๒ สลึง บดปรุงลงเป่าบ้างทาบาง แก้องคสูต แก้ริศดวงงอก ทวารหนัก ทวารเบา แก้บวม แก้คัน แก้ฟก แก้ไส้ด้วน แก้อุปทม
ข้าพระพุทธเจ้า ออกพระแพทย์พงษาทูลเกล้าฯ ถวาย ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้ประกอบถวายได้ทรงในวัน ๓๑๓ฯ๔ ค่ำปีชวด โทศก ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๗๕ น้ำมันเน่าเปื่อยอุปทม แก้ฝีเปื่อยฝีเน่า แลอุปทม ไส้ด้วน แก้บุพโพน้ำเหลืองหาย ฯ
๗๕ ⊚ น้ำมันเน่าเปื่อยอุปทม เอามะพร้าวไฟแต่ซีกข้างหัวนั้น ๓ ซีก ขูดคั้นเปนกะทิแล้ว จึงเอาลำโพงทั้งใบทั้งลูก ตำกรองเอาแต่น้ำ เปลือกลูกมะขามขบแช่เอาเอาแต่เท่ากัน หุงให้คงแต่น้ำมันมะพร้าวแล้ว จึงเอาเปลือกสีเสียดเทศ ฝิ่น เกลือสินเธาว์ ดีงูเหลือมปรุงลงในน้ำมันแก้ฝีเปื่อยฝีเน่า แล อุปทม ไส้ด้วน แก้บุพโพน้ำเหลืองหาย
ข้าพระพุทธเจ้า ออกพระสิทธิสารทูลเกล้าฯ ถวาย ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ประกอบถวาย ณ วัน ๒ฯ๔ ๕ ค่ำปีชวด โทศก ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๗๖น้ำมันยอนพระกรรณ แก้ตึงแก้คัน แก้น้ำเหลืองแก้บุพโพ
๗๖ ⊚ น้ำมันหยอดพระกรรณ ขนานหนึ่งเอาใบตำลึงแฉก น้ำชะลูดแช่ ใบฟาแก้น ลูกลำโพง ลูกฝ้าย ตำบิดเอาแต่น้ำสิ่งละจอก น้ำมันงาจอก ๑ หุงให้แต่น้ำมัน จึงเอาฝิ่น ดีงูเหลือม ปรุงลงตามสมควร ทรงหยอดในพระกรรณแก้ตึงแก้คัน แก้น้ำหลืองบุโพ
ข้าพระพุทธเจ้า ออกพระสิทธิสารทูลเกล้าฯ ถวาย ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯให้ประกอบถวาย ณ วัน ๕๕ฯ๕ ค่ำปีชวด โทศก ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๗๗ น้ำมันยอนพระกรรณ แก้บุพโพน้ำเหลืองอันให้เปื่อยให้คัน
๗๗⊚น้ำมันหยอดพระกรรณ ขนานหนึ่งให้เอายอดการเกด ยอดเตย ยอดลำเจียก ขมิ้นอ้อย ตำบิดเอาแต่น้ำสิ่งละจอก น้ำมันงาจอก ๑ น้ำมันหอมอันดีจอก ๑ หุงให้คงแต่น้ำมัน แล้วจึงเอาลูกในกะเบา ลูกในกะเบียน ลูกในลำโพงแดง ลูกในลำโพงขาว สีเสียดเทศสิ่งละสลึง ๑ บดปรุงลงน้ำมันจะทรงยอนในพระกรรณ เป่าเข้าไปในลำกล้อง ทาก็ได้ แก้บุพโพน้ำเหลืองอันเปลือยให้คันก็ดีหายแล
ข้าพระพุทธเจ้า ออกพระสิทธิสารทูลเกล้าฯ ถวายทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้ประกอบถวาย ณ วัน ๕๕ฯ๕ ค่ำปีชวด โทศก ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๗๘ น้ำมันมหาจักร ยอนหูแก้ลม ริดสีดวง แก้เปื่อยคัน ทาแก้เมื่อยขบ ใส่บาดแผลที่มีอาการปวด จากเสี้ยนหนามหอกดาบ แต่อย่าให้ถูกน้ำ ๓ วัน มิเป็นบุพโพ
๗๘⊚น้ำมันมหาจักร ให้เอาน้ำมันงาทนาน ๑ ด้วย ทนาน ๖๐๐ มะกรูดสด ๓๐ ลูก แล้วจึงเอาน้ำมันตั้งขึ้น รุมเพลิงให้ร้อน เผาผิวมะกรูดใส่ลงให้เหลืองเกรียมดีแล้วยกลงกรองกากให้หมดเอาไว้ให้เย็น จึงเอาเทียน ทั้ง ๕ สิ่งละ ๒ สลึ่ง ดีปลีบาท ๑ การบูร ๒บาท บดจง เลเอียดปรุงลงในน้ำมันนั้น ยอนหู แก้ลมริศดวง แก้เปื่อยคันก็ได้ ทาเมื่อยขบก็ได้ ใส่บาดแผลเจ็บปวดเสี้ยนหนามหอกดาบก็ได้ หายแลแต่อย่าให้ถูกน้ำ ๓ วันมิเปนบุพโพเลย ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๗๙ ขี้ผึ้งปิดพระยอด ปิดฝีแก้พิษ แสบร้อนให้เย็น เปื่อย เน่า บาดเจ็บ ดูดหนอง สีผึ้งเขียว กัดเนื้อ สีผึ้งแดง เรียกเนื้อ สีผึ้งขาวแก้พิษ
๗๙⊚ขี้ผึ้งปิดพระยอด ขนานหนึ่งให้เอาพิมเสน ๒ สลึง การบูร ๓ สลึง มาตะกี ๕ สลึง ชันตะเคียน กำยาน สิ่งละ ๗ สลึง สีผึ้งขาว ๑๐ ตำลึง น้ำมันมพร้าวอันใหม่ดีนั้นครึ่งทนาน เคี่ยวขึ้นด้วยกันให้สุกดีแล้ว กรองกากออกเสีย เอาไว้ให้เย็น จึงเอาไข่ไก่ เอาแต่ไข่ขาว ๒ ลูก เอาสุรากลั่น ประมาณจอกหนึ่ง กวนกับไขให้สบกันดีแล้ว จึงแบ่งออกให้เปน ๓ ภาค ๆ หนึ่งนั้น เอาน้ำทะเลแลงไซ้ ๓ สลึง การบูร ๓ สลึง กวนเข้าด้วยกันให้สบดีแล้ว เปนสีผึ้งแดง จึงเอาสีผึ้งขาวภาค ๑ นั้นมากวนด้วย จุณสีพอสมควร เปนสีเขียว ภาคหนึ่งเป็นสีขาว ปิดแก้พิศม์ แสบร้อนให้เย็น
ข้าพระพุทธเจ้าเมสี หมอฝรั่งประกอบทูลเกล้าฯ ถวาย สำหรับปิดฝีเปื่อยเน่าบาดเจ็บใหญ่น้อย ให้ดูดบุพโพกัดเนื้อ เรียกเนื้อด้วยสีผึ้งเขียวใช้กัด สีแดงเรียกเนื้อ สีผึ้งขาว แก้พิศม์ เลือกใช้เอาเถิด ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๘๐ น้ำมันดีบุกดำ ปิดฝีเปื่อยเน่า น้อย ใหญ่ กัดเนื้อ เรียกเนื้อ ดูดหนอง
๘๐ ⊚น้ำมันดีบุกดำ ปิดฝีเปื่อย ขนานหนึ่งให้เอาดีบุกดำหลอมขึ้ให้คว้างแล้วเอามาซัดเสียให้ยับ แล้วเอามากวนให้เลเอียด เอาน้ำมันดิบใส่ให้ท่วม ไว้แรมเดือนแรมปี ทากระดาทาสำลีก็ได้ ปิดฝีเปื่อยเน่าใหญ่น้อย ทั้งกัด ทั้งเรียกเนื้อ ดูดบุพโพดีนักแล ฯ
ตำรายาโอสถพระนารายณ์ ตำรับที่ ๘๑น้ำมันทิพโสฬศ แก้พิษฝี ๑๖ จำพวก ให้เด็กกินตามกำลัง แก้พิษตาลทราง ใส่ตาแลยอนหูก็ได้ แก้ริดสีดวง มองคร่อ แก้เมื่อยขบ กินหรือทาก็ได้
๘๑ ⊚น้ำมันทิพโสฬศ ครอบฝีทั้ง ๑๖จำพวก คือ ฝีฟกคาง ฝีฝกคอ ฝีคันทมาลา ฝีลูกหนูก็ดี ฝีคันทสูต ฝีฝกทูมใหญ่ ฝีฝกทูมน้อย เท่าผลมะพร้าว ผลมะขวิด เท่าผลส้ม ผลมะนาวก็ดี ให้เอาใบคนทาใบมะแว้ง ทั้ง ๒ ใบมะเขือขื่นทั้งรากทั้งใบ ถัวภูทั้งรากทั้งใบ หญ้าปินตอ หญ้าแพรกแดง ใบระงับพิศม์ ใบสเดา ใบพุทรา ใบชิงซี ใบตาลดำ ตำลึงใบแฉก ใบมะเดือดิน ขมิ้นอ้อย ใบฝักปราบ ใบผักเปลว มะกล่ำเครือ ใบหมอน้อย ใบผักเป็ดแดง ใบแคแดง หญ้าปากกระบือ ใบชบาแดง ยานี้ ตำเอาน้ำสิ่งละทนาน ๘๐๐ น้ำมันงาทนานหนึ่ง หุงให้คงแต่น้ำมัน แล้วเอาออกไว้ให้เย็น จึงเอาลูกจันทน์ ดอกจันทน์ กระวาน กานพลู สิ่งละสลึง เทียนดำ เทียนขาว เทียนแดง เทียนตาตักแตน เทียนเยาวภานี โกฏสอ โกฏจุลาลำภา โกฏก้านพร้าว โกฏพุงปลา โกฏกัตรา สิ่งละสลึงเฟื้อง การบูร พิมเสน สิ่งละ ๒ สลึง บดจงเลอียดปรุงลงในน้ำมันไว้ ๓ วันจึงใช้ กินแก้พิศม์ ดวงใหญ่ดวงน้อบ ให้เด็ก กินตามกำลัง แก้พิศม์ตาลทราง ใส่ตาแลยอนหูก็ได้ แก้ริศดวง มองคร่อ แก้เมื่อยขบ กินก็ได้ เมื่อจะหุงน้ำมัน นี้ให้บูชาเครื่องกระยาบวดแก่พระฤาษี ผู้ไว้ตำรา ทองคำบาท ๑ เปนคำนับจึงประสิทธิแล ฯ
รวบรวมดัดลอกโดย : พท.ภ อรรณพ ผลบุณยรักษ์
